למה מלחמה באוקראינה - لماذا الحرب في أوكراينا

‍

התפרצות המלחמה האחרונה באוקראינה בפברואר האחרון, הכתה אותי בתדהמה. העובדה שמתרחשת פלישה צבאית במטרה לכיבוש מדינה, באירופה למודת המלחמות, נראית לי כמו דבר שלא הולם אתימינו. הן מבחינה זו שטריטוריה כבר לא נראית דבר חשוב כל כך, הן מבחינת העובדה שלא היו פלישות צבאיות בסדר גודל כזה מאז מלחמת העולם השנייה והן מבחינת הנוכחות והאפקט של התקשורת ושל הרשתות החברתיות והשלכותיהן על דעת הקהל.

במכתבו משנת 1933 מנסה פרויד להעניק זווית פסיכואנליטית לשאלתו של איינשטיין "מלחמה למה?" פרויד צנוע למדיי במכתבו זה, ומסייג את דבריו באמירה שתרומתו לתעלומה נותרת 'מיתולוגית'. להבנתי, לב הטענה של פרויד, היא המענה לשאלה של איינשטיין, איך יתכן שמנהיגים מצליחים להלהיב את ההמונים לצאת למלחמה בניגוד חריף לאינטרס שלהם. כאן פרויד מציג את דחף המוות, כתשובה מחרידה לבעיה, הן כמשאלה לכלייה העצמית והן כמקור להנאה ממעשי ההרס. אך, התחושה במאמר, היא שיותר מכפי שפרויד מרשה לעצמו לומר, הרי הוא מסייג. עיקר הבעיה היא שקשה לומר אמירות ברורות על המניעים למלחמה, מאחר וישנם רבים כאלה. וקשה עוד יותר לגזור מה המידה שבה דחף המוות פועל בכל אחד מהם, כיוון שדחפי החיים והמוות בלולים זה בזה, בכל אחד מהם.

אם המניעים למלחמה מגוונים, ושיעורי דחף המוות בהם גם הם 'בלולים' בדחפי החיים. ואם אנליזה היא מקום בו כל אחד מנסה לנסח את האופן הפרטיקולרי, בו יצר המוות מתגלם בחייו[1], אז,בהשאלה, ניתן אולי לומר כי לכל מלחמה, יש את ההתגלמויות הפרטיקולריות בהן דחף המוות הוביל אליה. וכי אז תרומתו של האנליטיקאי יכולה להיות לומר משהו על ההתגלמות הנוכחית. 'אחד אחד' גם במלחמות.      

לפני שארהיב עוז לומר משהו על רוסיה ואוקראינה, ברצוני לנסות לומר משהו על שתי מלחמות מפורסמות ועתירות בדחף המוות, שתיהן מן העת העתיקה, שהתפרסמו לא רק בזכות עצמן אלא גם בזכות ההיסטוריוגראפיה שלהן. המדובר בשתי עבודות היסטוריות משפיעות ביותר מן העת העתיקה:'תולדות מלחמת הפלופונס' מאת תוקידידס, ו'מלחמת היהודים' מאת יוספוס פלאביוס. אני מוצא עניין בהשוואה הזו למלחמות העתיקות, ולכתיבה הקלאסית, כיוון שהמרחק הרב בזמן, מאפשר  דווקא לפגוש משהו ממה שמשתנה בזמן, וגם ממה ששב וחוזר. ישנו דמיון בין שני הספרים הללו, והוא ששניהם נכתבו על ידי אדם שהייתה לו מעורבות צבאית רצינית במלחמה.  בשני המקרים, המעורבות היא מן הצד שהובס. דבר זה מחדד לדעתי את ההתעניינות של הכותב ביחס לקטסטרופה שהביאו  על עצמם האתונאים במקרה הראשון, והיהודים במקרה השני, כלומר, לקריאתי, למופע הפרטיקולארי של דחף המוות.

תוקידידס מספר את סיפורה של מלחמת הפלופונס, מלחמה שהתחוללה, עם הפסקות קצרות, בין השנים 431 ל-405 לפנה"ס, בין שתי הפוליס החזקות של יוון הקלאסית: אתונה וספרטה. מייד בפתיחה תוקידידס אומר מה לדעתו הסיבה למלחמה: חששם של הספרטנים מן ההתעצמות המהירה של אתונה בשנים שלפני המלחמה. עם זאת, לדעתי הטענה המפורסמת הזו של תוקידידס אינה מבטאת את רוח ספרו. הספר שלו מתעד את חורבנה של אתונה, מנקודת המבט האתונאית. הקריאה שלי היא שתוקידידס מצייר לאורך הספר מעין טרגדיה שהגיבור שלה הוא העיר אתונה עצמה. הוא מתאר את הפריחה וההתעצמות שלה בזמן מהיר, ולאחר מכן, את תהליך ההתנוונות שלה, שהוא מוסרי בעיקרו והוא שהוביל למפלתה. הדמוקרטיה האתונאית הרדיקאלית, היא זו שאחראית הן לפריחה והן להתנוונות. הדמוקרטיה אפשרה מחד שחרור של אנרגיה עצומה מהעם האתונאי שהיה מעורב מאוד בחיים הציבוריים ובמלחמה. מנהיג נבון כמו פריקלס יכול היה לעשות שימוש טוב בכוחות הללו. עם זאת, מאחר ולא היו בנמצא מנהיגים ראויים, נפל הכוח לידיהם של דמגוגים, כגון קליאון ואלקיביאדס שסחפו את העם להחלטות פזיזות וחסרות אחריות. אלקיביאדס  מתואר בספר כאבטיפוס של מנהיג כזה, למשל סביב  תיאור התככים והדמגוגיה שבהם השתמש בכדי להצית מחדש את המלחמה לאחר הסכמי השלום שנחתמו, ובעיקר דרך תיאור מסע המלחמהלסיציליה, שכישלונו סימן את התבוסה האתונאית. הניוון המוסרי של האתונאים מוצג לארק דרך הדמויות הללו, אלא גם במידה רבה דרך היחס הנצלני שלהם כלפי בני בריתם ועוד יותר מכך, האחריות שלהם למעשי אכזריות שתוקידידס מתאר בהרחבה.[2]האכזריות והנצלנות שאפיינה את האתונאים כלפי בני בריתם מוצגות בניגוד למתינות ולאיפוק של הספרטנים, הן בקבלת החלטות המלחמה, והן בניהול היחסים  עם בנות בריתם.

ספרו של יוספוס פלאביוס "מלחמת היהודים", מתאר את דיכויו של ה'מרד הגדול' בשנים 66- 70 לספירה בידי הרומאים, ששיאו בחורבן הבית השני על ידי טיטוס. המרד הגדול פרץ לאחר שורה של מהלכים אכזריים ומבזים מצדו של השלטון הרומאי ביחס לאוכלוסייה היהודית בארץ ישראל, שהובילו לתגובות הולכות ומסלימות  מבחינת קריאת התיגר על השלטון הרומי, בהנהגת כמה קבוצות של קנאים.[3]הסיכוי של היהודים להתנער מן הרומאים נראה היה קלוש עוד בימי פרוץ המרד, לאור כוחה הרב של האימפריה הרומית. הרומאים לקחו את המרד היהודי ברצינות רבה: גייסו כוח צבאי מאוד גדול, העמידו בראשו את אחד מאנשי הצבא החזקים שלהם, אספסיאנוס, ושלחו אותו ליהודה. הצבא הרומי הגיע ליהודה וכבש את כולה באופן שיטתי והדרגתי, כשבשיאה אירועים – המצור על ירושלים והרס בית המקדש.

יוספוס סבור שהיהודים הביאו על עצמם את החורבן מתוך קנאות לאל, כלומר מתוך אמונתם היוקדת באלוהים שאינה יודעת הגיון או פשרה. כבר מנקודת ההתחלה מעיר יוספוס שלא היה סיכוי ליהודים נגד הצבא הרומאי, אך הדברים הופכים מוחשיים יותר לאורך הקריאה בספר, מתוך תיאורי הלחימה והמאבקים המרים בין היהודים בירושלים הנצורה. היהודים מתוארים בספר כלוחמים עזי נפש אך גם כמי שלא ידעו להיכנע ולקבל על עצמם את דין האלוהות. שכן לפייוספוס, ברור שאלוהים הוא שנתן לרומאים את האימפריה ולכן המרד הוא בסדר האלוהי. הספר מלא בתיאורים של יהודים הנלחמים בחירוף נפש עד מותם ואף מקריבים את עצמם, מקריבים את משפחותיהם ובמקרים רבים מתאבדים ממש. בספר ישנם מספר אקטים המוניים של התאבדות, במיוחד בסיפור נפילת יודפת ונפילת מצדה. הרומאים מוצגים שוב ושוב כמי שמנסים לדבר בהגיון אל היהודים הקנאים, להציע להם להציל את נפשותיהם, כי טוב השעבוד מן המוות, אך דבריהם נתקלים באוזניים ערלות. בליבו של הספר מופיע תיאור קשה מאוד של היריבות בין פלגי היהודים בירושליים הנצורה, יריבות שהפכה למלחמת אחים של ממש והביאה גם היא לתוצאות הרסניות עבור היהודים, כמו המעשה של שריפת מחסני המזון הגדולים שהיו בירושלים בעת שהייתה נצורה על ידי אחד מהפלגים בניסיון לגבור על פלג אחר. יוספוס טוען שמלחמות האחים בין הסיעות הקנאיות היו גרועות בהרבה עבור היהודים מאשר האויב הרומאי.  

גם בהיסטוריוגרפיה היהודית המסורתית מדובר בביקורת רבה על מנהיגות הפלג הקנאי שגרר את העם כולו לחורבן וכנגד העמדה של המנהיגות המתונה. אינני חושב שזה המונותאיזם היהודי שיש לתלות בו את ההתגלמות של דחף המוות, אלא הגירסה הקנאית של המונותיאזם, שעבורה הציווי הוא לא רק להאמין באל אחד, אלא גם להלחם עד מוות בכל שליט שאינו מכיר באל ככזה[4],שדחפה את היהודים למלחמה אבודה מראש.

         וכעת, ברצוני לנסות לומר משהו על משטרו של פוטין עם כל הצניעות המתבקשת. הפלישה לאוקראינה נראית לי, רק כביטוי הבולט ביותר, מבין שורה של מהלכים שמאפיינים את משטרו של פוטין ושגם אותם ניתן לראות כחלק ממגמה עולמית. הייתי מסכם את המהלכים הללו עם המילה ריאקציה, עם כל המטען ההיסטורי של המילה הזו. כלומר ריאקציה במובן של תגובת נגד, ניסיון להחזיר את הזמן לאחור. למונח ריאקציה יש שורשים סביב תגובות הנגד למהפכה הצרפתית, כלומר הניסיון לחזור לעולם המלוכני שקדם למהפכה.

משטרו של פוטין נראה לי כמשטר ריאקציונרי, בשני מובנים: 1) ביחס לדמוקרטיה הליברלית שהיא המשטר שנראה היה שסוחף את העולם המערבי כולו עד לשנות העשרה של האלף השני עד שהתחילו תגובות של ריאקציה בכל העולם (טראמפ, אורבן, ארדואן, נתניהו). לקריאתי, פוטין הוא מי שהלך עם זה הכי רחוק: ברוסיה אין חופש דיבור. אין כיבוד של זכויות אדם. יש רדיפה שיטתית של מתנגדים פוליטיים. כלי התקשורת העיקריים נמצאים בשליטת המשטר וכלי תקשורת שמתנגדים לו נסגרים. מדיניות החוץ אגרסיבית וכוללת התערבות בוטה בענייניהן של מדינות ריבוניות ומתקפות צבאיות על מדינות שכנות.  2)  משטרו של פוטין הוא ריאקציה גם במובן המיני. אם מעמדו של האב, ושל ה-גבר, מתערער בכל העולם, אם המיניות ה'נכונה' היא כבר לא הבלעדית,ואני מתייחס כאן ל me too,לתנועת השחרור הלהט"בית, וגם לאותה הורדה בדרגה במובן הרחב יותר, שלאקאן מתייחס אליה[5],הרי שפוטין בא ומציג לנו מחדש את הגבר החזק, זה שצד דובים (בחזה שרירי חשוף), חוטב עצים, פולש למדינות ודורש מהנשים לדאוג ל'גיבורינו'. מחזיר את המיניות ה'נכונה' למקומה ההגמוני, אוסר על הומוסקסואליות ועל הפלות. כלומר זהו ניסיון להחזיר את המיניות הפאלית למקום שהוא לא רק הגמוני, אלא היחידי שלגיטימי. כל היתר אלו סטיות.

כלומר,אני מעז לומר כאן, שאם הדמוקרטיה הליברלית מבטיחה את הריבוי של הזהויות והקולות והריאקציה של פוטין משתיקה את הקולות האחרים – הרי שהמאבק הזה, השורשים שלו הם מיניים. מיניות אחת נכונה – פאלית, והגדרת המיניויות האחרות כסוטות או לחלופין, עולם שבו יש כל מיני מיניויות נכונות.

הפלישה לאוקראינה מבטאת יותר מכל דבר אחר את הריאקציה של משטרו של פוטין, את הניסיון להחזיר את הזמן לאחור. הפלישה למדינה ריבונית בלב אירופה כדי לכבוש אותה, בשנת2022 , כפי שעשה נפוליאון לפני 200 שנים למשל, היא בעיני מעין מעבר לאקט. כי נפוליאון, ובמידה מסוימת גם היטלר או סטאלין, חייו בעידן של אימפריאליזם, בימים בהם השתלטות של מעצמה על מדינות קטנות כחלק מתהליך של בניית אימפריה, נתפסה כהתנהגות אלימה אך מקובלת ואפילו בלתי נמנעת בשדה הבינלאומי. בעוד שהמעשה הזה, כאשר הוא נעשה היום, עם ההקשר התרבותי הנוכחי, נתפס כאלימות חסרת כל פשר והצדקה, ויש לו כבר עכשיו השלכות הרסניות על הקשרים של המשטר הזה עם המערב ויש להניח שתהיינה השלכות דומות גם בתוך רוסיה.

         מעט מידי זמן עבר מאז החלה הפלישה הרוסית לאוקראינה, ועוד אי אפשר להתנבא על תוצאותיה. אבל כבר היום ניתן לומר במידה של זהירות, שהמהלך הזה הביא עימו תוצאות גרועות שפוטין לא צפה. הן מבחינת ההישגים הצבאיים בשטח, הן מבחינת כמות האבדות של הצבא הרוסי, הן מבחינת עוצמת ההתנגדות האוקראינית, הן מבחינת ההשלכות הכלכליות של החרם הבינלאומי על רוסיה והן מבחינת הצורך לקיים תעמולה שקרית באופן בוטה כלפי הציבור הרוסי עצמו, וההשלכות של הדבר על דעת הקהל, שנטתה לטובתו של פוטין במשך שנים ארוכות.

         הרעיון של המאמר הנוכחי, הוא לעשות מאמץ כדי להפוך את דחף המוות, אותו רעיון פסיכואנליטי גאוני אך חמקמק, לשימושי, כאשר באים לקרוא את ההיסטוריה ועוד יותר מכך – את  מה שקורה עכשיו. לקחת את המושג ולהעז לשים אצבע – הנה, על ההתגלמות שלו, מקרה מקרה. הינה, זה קורה כאן, מתחת לאף שלנו, לאור היום. עבורי, הרמז הכי חשוב, במקרה הנוכחי, ולמען האמת גם בקריאה ההיסטורית – הוא התדהמה. התדהמה שמישהו עשה משהו כזה. פולש ב- 2022 לאוקראינה. זה רמז שקורה משהו מהמימד הזה.

         בעקבות שאלה ששאלה אותי קולגה, אביבית שיין, חשבתי על עוד רמז נוסף שמצאתי בדיעבד בשלושת  המקרים שהצגתי: בשלושתם, אצל האתונאים, היהודים ומשטרו של פוטין, הקטסטרופה מתרחשת דווקא כאשר הרעיון הייחודי של אומה, זה שנתן לה את מקומה הסינגולרי בהיסטוריה: המונותאיזם היהודי, הדמוקרטיה האתונאית והריאקציה של פוטין – הופך לרעיון  שהולכים איתו יותר מידי רחוק. ההגזמה. בשלושת המקרים מדובר ברעיון שהביא הצלחה ותהילה לאותה האומה, אלא שלא ידעו לעצור בזמן.  

[1] זה ציטוט ממרקו מאואס, בהרצאה שנתן ב-2021 ב'פרוייקט דורa'.

[2] בעיקר התיעוד של מה שקרה בקורקירה, במלוס ובמיטיליני.

[3] המונח 'קנאים', הוא בעל משמעות כפולה. גם במשמעות של שם – מדובר בשם של קבוצה של אנשים, וגם במשמעות של שם תואר – כפי שיתואר להלן.

[4] א. אני מתייחס פה למה שיוספוס מכנה "הפילוסופיה הרביעית" ומפורט ב"קדמוניות היהודים", שזה המעט שידוע לנו על האידאולוגיה של הקנאים, ובעיקר של הסיקריים (שזה הפלג הכי קיצוני ביניהם).  

 ב. אולי אין זה מקרה, שהתקופה שאחרי חורבן הבית, היא זו שבה צומחת המסורת של הפרשנות של הטקסט התורני.

[5] JA Miller, The non-existant seminar, The symptom 12, September 2011.

‍

أدهشني اندلاع الحرب الأخيرة في أوكرانيا في شباط الأخير. حقيقة حدوث غزو عسكري، بهدف احتلال بلد أخرى، في أوروبا التي تحمل في جعبتها ما يكفي من الحروب، بدا لي أمرًا لا يلائم عصرنا، وذلك نظرًا للأهمية التي لم تعد تعزَى للمناطق والأراضي، ولحقيقة أن لم تكن هناك غزوات عسكرية بهذا الحجم منذ الحرب العالمية الثانية، وحقيقة تواجد وتأثير وسائل الإعلام والشبكات الاجتماعية وتأثيرها على الرأي العام.

حاول فرويد في رسالة لآينشتاين من العام 1933 إجابته على سؤاله "لم الحرب؟" من منظور التحليل النفسي. فرويد متواضع جدًا في هذه الرسالة، ويتحفظ قائلًا إن مساهمته في اللغز ستظل "أسطورية". ما أفهمه هو أن جوهر حجة فرويد هوالإجابة على سؤال آينشتاين، كيف من الممكن أن ينجح القادة بإثارة الجماهير لخوض حرب تتعارض تمامًا مع مصالحهم. يقترح فرويد هنا دافع الموت، كإجابة مرعبة للمشكلة،كرغبة في الزوال ومصدر للمتعة المستخلصة من أعمال تسفر عن التدمير. لكن الشعورالذي يثيره المقال لدى القارئ هو أن فرويد يتحفظ ويتكتم أكثر مما يقول. المشكلة الأساسية هي أن من الصعب التفوه بأقوال واضحة حول دوافع الحرب، لأن هناك الكثير منها. يصعب تحديد مدى فعالية وتأثير دافع الموت في كل منها، لأن دوافع الحياة والموت متشابكة فيما بينها، في كل واحد منها.

إذا كانت أسباب الحرب متنوعة فإن قيم دافع الموت فيها أيضًا "متشابكة" مع دوافع الحياة. إذا كان التحليل النفسي هو الحيز الذي يحاول فيه كل شخص التعبير عن طريقته الخاصة التي يتجسد فيها دافع  الموت في حياته^[1]،يمكننا القول إذًا، بالاستعارة، أن لكل حرب التجسدات الخاصة لدافع الموت كمسبب لها وعندها تكون مساهمة المحلل بقول شيئ ما عن التجسد الحالي. "واحد واحد" في الحروب حتى.

قبل أن أجرؤعلى قول شيء ما عن روسيا وأوكرانيا، سأحاول أن أكتب قليلًا عن حربين شهيرتين مفعمتين بدافع الموت، كلتاهما من العصور القديمة، لم تشتهرا لما حدث فيهما فحسب بل ولتأريخهما أيضًا.ما أتحدث عنه هو كتابين تاريخيين مؤثرين للغاية من العصور القديمة: "تاريخ الحرب البيلوبونيسية" لثوسيديديس، و- "حروب يهودا" ليوسيفوس فلافيوس. تثيراهتمامي هذه المقارنة مع الحروب القديمة، والكتابة الكلاسيكية، لأن الفترة الزمنية الطويلة التي تفصل بين الحروب تتيح لنا ملاحظة ما يتغير بمرور الوقت، وما يعيد نفسه مرة تلو الأخرى. المشترك لهذين الكتابين هو أن كلاهما كتِبا من قبل أشخاص كانوا منخرطين عسكريًا في الحرب التي كتبا عنها، وفي الطرف الخاسر في كلا الحالتين. يوضح هذا في رأيي اهتمام الكاتب بالكارثة التي أوقعها الأثينيون على أنفسهم في الحالة الأولى،واليهود في الحالة الثانية، أي كما أفهمه، التجلي الخاص لدافع الموت.

يروي ثوسيديديس قصة الحرب البيلوبونيسية، التي وقعت، مع فترات هدنة قصيرة، بين الأعوام 431 و- 405 قبل الميلاد، بين أثينا وسبارتا، أقوى مدينتين (بوليس) في اليونان القديمة. يكتب ثوسيديديس في المقدمة عما يعتقد أنه سبب الحرب: خوف الأسبرطيين من ازدياد قوة أثينا في السنوات التي سبقت الحرب. لكني أعتقد أن ادعاء ثوسيديدس الشهير هذا لا يعبر عن روح كتابه الذي يوثق تدمير أثينا من وجهة نظر أثينية. أعتقدأن ثوسيديدس يرسم في كتابه مأساةً بطلتها مدينة أثينا نفسها. يصف الكتاب ازدهار المدينة وتوسعها سريعًا، ثم انحطاطها، أخلاقيا في الاساس، مما ادّى إلى سقوطها. الديمقراطية الأثينية الراديكالية هي المسؤولة عن الازدهار والانحطاط على حد سواء. أتاحت الديمقراطية، من ناحية، إطلاق طاقة هائلة لدى الأثينيين الذين كانوا منخرطين تمامًا في الحياة الجماهيرية والحرب. كان بإمكان قائد حكيم مثل بريكليس أن يستخدم هذه القوى بذكاء. لكن، ولعدم وجود قادة مستحقين، سقطت السلطة في أيدي الديماغوجيين، مثل كليون وآلسيبايَديز، الذين جروا الناس وراءهم بقرارات متهورة وغير مسؤولة. يظهرآلسيبايَديز في الكتاب على أنه نموذج لقائد كهذا، على سبيل المثال في وصف المؤامرات والديماغوجية التي استخدمها لإعادة إشعال الحرب بعد توقيع اتفاقيات السلام، وخاصة في وصف الحملة الحربية في صقلية، التي كان فشلها دليلًا على هزيمة أثينا. لايظهر الانحطاط الأخلاقي للأثينيين من خلال هذه الشخصيات فحسب، بل كذلك في معاملتهم الاستغلالية لحلفائهم، بل وأكثر من ذلك، مسؤوليتهم عن الفظائع التي يصفها ثيوسيديدس بإسهاب.^[2]تظهر القسوة والاستغلال الذين ميزا الأثينيين تجاه حلفائهم على عكس اعتدال السبارطيين انضباطهم، سواء فيما يتعلق باتخاذ قرارات الحرب أو في علاقاتهم مع حلفائهم.

يصف كتاب يوسيفوس فلافيوس، "حرب يهودا" قمع"الثورة اليهودية الكبرى"بين الأعوام 66-70 للميلاد من قبل الرومان، الذي بلغ ذروته في تدمير تيتوس للهيكل الثاني. اندلعت الثورة الكبرى بعد سلسلة تحركات عدوانية ومهينة قامت بها الحكومة الرومانية تجاه اليهود في أرض إسرائيل، ما أدى إلى تصاعد في ردود فعلهم تجاه الحكومة الرومانية،بقيادة عدة مجموعات من الغيورين (الزيلوت).^[3]كانت فرصة اليهود للتخلص من الرومان ضئيلة حتى في الأيام التي اندلعت فيها الثورة،نظرًا لقوة الامبراطورية الرومانية الفائقة. أخذ الرومان التمرد اليهودي على محمل الجد: جندوا قوة عسكرية كبيرة جدًا، ووضعوا على رأسها فسبازيان، أحد أقوى رجالهم العسكريين، وأرسلوه إلى يهودا.وصل الجيش الروماني إلى يهودا وغزاها بأكملها بشكل ممنهج وتدريجي، حتى محاصرة القدس في ذروة الأحداث وتدمير الهيكل.

يؤمن يوسيفوسأن اليهود هم من جلبوا الدمار على أنفسهم بدافع الغيرة على إيمانهم بالله، أيإيمانهم الشديد الذي لا منطق أو تنازل فيه. يقول يوسيفوس من البداية أن لم يكن لليهود أي فرصة أمام الجيش الروماني، ما يتضح أكثر خلال قراءة الكتاب في أوصاف القتال والصراعات المريرة بين اليهود في القدس المحاصرة. يظهر اليهودفي الكتاب على أنهم محاربين شجعان وكذلك كمن لم يعرفوا كيف يستسلموا ويقبلوا الحكم الإلهي. حيث وفقًا ليوسيفوس، من الواضح أن الله هو من أعطى الامبراطورية للرومان، وبالتالي فإن تمرد اليهود هو تمرد على أمر إلهي. الكتاب مليء بأوصاف يهود يقاتلون بضراوة حتى الموت ويضحون بأنفسهم وبعائلاتهم وينتحرون حتى في بعض الحالات. يصف الكتاب عدة حوادث انتحار جماعية، خاصة في قصة سقوط یودفت ومسعدة (متسادا). يظهر الرومانفي الكتاب كمن يحاولون التحدث إلى الغيورين بشكل منطقي، مقترحين عليهم أن ينقذواأنفسهم، أن العبودية أفضل من الموت، لكن دون جدوى، لم تلقَ كلماتهم آذانًا صاغية. يظهر الكتاب وصفًا قاسيًا للغاية للعداوة بين الفصائل اليهودية المختلفة في القدس المحاصرة، وهي العداوة التي تحولت إلى حرب أشقاء حقيقية وأسفرت عن نتائج مدمرة لليهود أيضًا، مثل إضرام النار في مخازن الغذاء في القدس عندما حاصرها أحد الفصائل في محاولة لفوز على فصيل آخر. يدعي يوسيفوس أن الحروب بين الأشقاء بين فصائل الغيورين كانت أسوأ لليهود من العدو الروماني.

يوجه التأريخ اليهودي التقليدي أيضًا النقد اللاذع لقيادة الغيورين الذين جروا الأمة بأكملها إلى دمار على خلاف موقف القيادة المعتدلة. لا أعتقد أن التوحيد اليهودي هو ما يجب أن نرى به تجسيدًا لدافع الموت، بل بالتوحيد بمقاربته المتعصبة التي لا تؤمن بإله واحد فحسب، بل وبقتال من لا يؤمن به حتى الموت،^[4]وهو ما دفع باليهود لخوض حرب خاسرة منذ بدايتها.

والآن أود، وبكل تواضع، أن أحاول أن أقول شيئًا عن نظام بوتين. يبدو لي أن غزو أوكرانيا ليس سوى التعبير الأبرز لسلسلة تحركات تميز نظام بوتين ويمكن اعتبارها كذلك جزءًا من اتجاهات عالمية. قد لخص هذه التحركات بالكلمة- الرجعية (ريآكسيون)، مع كل ماتحمله الكلمة من معانٍ وشحنات تاريخية. الرجعية بمعنى رد فعل معاكس، محاولة لإعادة الزمن إلى الوراء. لمفهوم الرجعية جذور في ردود الفعل المعارضة للثورة الفرنسية، أي المحاولة للعودة إلى العالم الملكي الذي سبق الثورة.

أرى بنظام بوتين نظامًا رجعيًا من ناحيتين: 1) تجاه الديمقراطية الليبرالية، وهوالنظام الذي بدا وكأنه يجتاح العالم الغربي بأكمله حتى العقد الأول من سنوات الألفين حتى بدأت ردود الفعل الرجعية في جميع أنحاء العالم بالظهور (ترامب،أوربان، أردوغان، نتنياهو). أرى أن بوتين هو من أكثر من بالغ في الأمر: لا حرية تعبير في روسيا. لا احترام لحقوق الإنسان. هناك اضطهاد منهجي للمعارضين السياسيين. وسائل الإعلام الرئيسية تحت سيطرة النظام بينما تغلَق وسائل الإعلام المعارضة له. السياسة الخارجية عدوانية تشمل تدخلًا وقحًا في شؤون الدول ذات السيادة وهجمات عسكرية على الدول المجاورة. 2) نظام بوتين رجعي بالمعنى الجنسي أيضًا. إذ تم إضعاف مكانة الأب والرجل في جميع أنحاءالعالم ولم تعد الحياة الجنسية "الصحيحة" هي الوحيدة، وأقصد هنا حركة MeToo، وحركة تحرير مجتمع الميم، وانخفاض قيمتها بالمعنى الأوسع كما يشير إليه لاكان،^[5]الّا أن بوتين يعيد تمثيل شخصية الرجل القوي الذي يطارد الدببة (بصدره العضلي العاري)،ويقطع الأشجار، ويغزو البلدان ويطالب النساء بالعناية ب"أبطالنا". يعيد الجنسية "الصحيحة" إلى مكانها المهيمن ويحظر المثلية الجنسية والإجهاض. أي أن هذه محاولة لإعادة الجنسية الفالوسية إلى مكان ليس مهيمنًا فحسب، بل الشرعي الوحيد. كل الباقي مجرد انحرافات.

ما أحاول قوله هنا هو أن إذا كانت الديمقراطية الليبرالية تضمن تعدد الهويات والأصوات بينما تسكت رجعية بوتين الأصوات الأخرى - فإن جذور هذا الصراع جنسية. جنسانية واحدة صحيحة - الفالوسية،وتعريف الجنسانيات الأخرى على أنها منحرفة أو عالم فيه عدة أشكال لجنسانيات صحيحة.

يعبر غزو أوكرانيا، أكثر من أي شيء آخر، عن رجعية بوتين ومحاولته لإعادة الزمن إلى الوراء. إن غزو دولة ذات سيادة في قلب أوروبا بغرض احتلالها، في العام 2022، كما فعل نابليون قبل 200 عامعلى سبيل المثال، هو بنظري بمثابة إنتقال للفعل. لأن نابليون، وإلى حد ما هتلر أو ستالين أيضًا، عاشوا في عصر الإمبريالية، في أيام كان فيه استيلاء قوة عظمى على بلدان صغيرة جزءًا من عملية بناء إمبراطورية يعتبر سلوكًاعنيفًا لكن مقبول ولا مفر منه حتى في الساحة الدولية. بينما يُنظرإلى هذا الفعل، عند القيام به اليوم، وفي السياق الثقافي الحالي، على أنه عنف بلا أي معنى أو مبرر، وله عواقب وخيمة على علاقات هذا النظام مع الغرب ويجدر الافتراضأن ستكون هناك عواقب مماثلة داخل روسيا أيضًا.

لم يمر سوى وقت قصير جدًا منذ بدأ الغزو الروسي لأوكرانيا، ولا يزال من غير الممكن التنبؤ بنتائجه. لكن يمكننا القول اليوم، بدرجة ما من الحذر، أن هذه الخطوة قد جلبت معها عواقب سيئة لم يتوقعها بوتين سواء من حيث الإنجازات العسكرية، أو حجم خسائر الجيش الروسي، أو قوة المقاومة الأوكرانية، أو الإسقاطات الاقتصادية للمقاطعة الدولية على روسيا، أو من حيث ضرورة القيام بدعاية كاذبة للجمهور الروسي نفسه، وتأثيرات هذا على الرأي العام الذي كان في صالح بوتين لسنوات عديدة.

فكرة هذه المقال هي بذل جهد ما لجعل دافع الموت، تلك الفكرة التحليلية البارعة والمراوغة، فكرة عملية، عندما نأتي لقراءة التاريخ، بل وأكثر من ذلك، قراءة ما يحدث الآن. أن نأخذالمفهوم ونتجرأ على وضع الإصبع - هنا، على تجسده، كل حالة على حدة. هاك، يحدث هذاهنا، تحت أنوفنا، في وضح النهار. أرى بأن أهم رمز، في هذه الحالة، وفي القراءة التاريخية بصراحة -هو الدهشة.الدهشة من أن شخصًا ما يقوم بشيئ كهذا. يغزو أوكرانيافي العام 2022. هذا رمز إلى أن شيئًا ما يحدث من هذا البعد.

بعد سؤال طرحته عليّ زميلتي أفيفيت شاين، فكرت برمز آخر توصلت إليه بعد التفكير بالأمر في الحالات الثلاث التي قدمتها: مع الأثينيين واليهود ونظام بوتين، تحدث الكارثة على وجه التحديد عندما تصبح الفكرة وراء الأمة، تلك التي منحتها مكانتها الفريدة في التاريخ (التوحيد اليهودي، وديمقراطية الأثينيين ورجعية بوتين) فكرة نبالغ بها. المبالغة. في الحالات الثلاث كانت فكرة جلبت النجاح والمجد للأمة، لكنهم لم يعرفوا كيف ومتى يتوقفوا.  

^[1] اقتباس من محاضرة ألقاها ماركو ماواس في مشروع دورa'،2021

^[2] خاصة توثيق ما حدث في قُرْفُس (كورفو)، ميلوس، وميتيليني.

^[3] للتسمية "الغيورين" معنى مزدوج: هو اسم المجموعة ووصف لها كما سنوضح أدناه.

^[4] أ. أتطرق هنا لما أطلق عليه يوسيفوس اسم "الفلسفة الرابعة" ويكتب عنه مفصلًا في كتاب "عاديات اليهود"، وهو كل ما نعرفه عن أديولوجية الغيورين، وخاصة السيكاري (التيار الأكثرتطرفًا بينهم).  

 ב. قد لا يكون هذا بمحض الصدفة أن الفترة التي تلت انهيار الهيكل كانت الفترة التي ازدهر فيها تفسيرالنصوص التوراتية.

^[5] JA Miller, The non-existant seminar, The symptom 12, September 2011.

‍