לראות למרחוק -الرؤية "لمن بعيد"*
העם בישראל, שהתרגל הלכה למעשה למצב הכיבוש של עם אחר, גזר על עצמו בכך חיים ללא תודעת עתיד, חיים ממוקדי הווה. ויתרנו על השאלה ״מה תהיינה ההשלכות ארוכות הטווח של הכיבוש?״, המחשבה על העתיד הלכה והצטמקה. נותרנו עם הווה קשוח ואלים ועם עבר שלא מפסיק לחזור. ובכל זאת, התקופה האחרונה מסמנת שינוי: ההפיכה המשטרית שיצאה לדרכה, וביתר שאת תנועת ההתנגדות לה, הכניסו לחיינו ממד חדש של עתיד.
לאחר אחד מאירועי אפליית נשים באוטובוסים טענה עיתונאית תומכת רפורמה, כי הצגת אירועים אלו כתופעה כוללת של הדרת נשים היא בבחינת הגזמה וטירוף. אותה עיתונאית פספסה את הנקודה המהותית שגרמה למתנגדי ההפיכה להוסיף להפגנותיהם מסרים הנוגעים לאפליית נשים ופגיעה בהן. אין זה כי הם סבורים שלמדינה או לנהגי אוטובוסים באשר הם יש מדיניות כוללת כנגד נשים; לא בזה מדובר, אלא בתודעת עתיד. המוחים רואים את ההווה הנוכחי ומקשרים אותו לעתיד אפשרי בסבירות גבוהה, והעתיד הזה נראה רע מאוד. בדיוק כפי שביטול עילת הסבירות איננו מכונן כשלעצמו דיקטטורה מוחלטת, אך הוא מהווה פעמון אזהרה שמתריע באופן ברור לאן נושבת הרוח ומחדד את הצורך בחסמים ובמגבלות שיעמדו בפני נבחרי ציבור. יש רגע שבו אפשר ״להריח״ מה מתרחש, שבו כל אחד מאיתנו נדרש להיות קצת נביא, לִצְפות את העתיד ולְצַפות לו, ולהגיב בהתאם. זו מהותה של תודעת עתיד, שכל עם, אולי כל אדם, זקוק לה.
המסמנים החותכים והחד-משמעיים של מתנגדי הרפורמה – הפיכה משטרית ולא רפורמה משפטית, דיקטטורה ולא ערעור הדמוקרטיה – אינם הגזמה או תכסיסנות רטורית, אלא שפה שאינה מסתפקת בהווה המיידי ומגיבה גם לעתיד שעלול להתקיים.
בעברית יש לכך ביטוי מיוחד: ״לראות לְמֵרחוק״. שתי מילות הקישור שנדבקו להן יחד (״לְ״ ו-״מֵ״) קושרות הרמטית את הרואה עם האובייקט הנִראֶה – גם לראות מספיק רחוק (״להרחיק רְאוּת״) וגם לראות מספיק מראש, מספיק לפני (התהום); קושרות גם את הזמנים: מנקודת התצפית של ההווה לראות את העתיד לבוא.
אריך קסטנר, סופר הילדים הנודע, פירסם ב-1931, תקופה קצרה לפני עליית הנאצים לשלטון בגרמניה, ספר נפלא, הפעם למבוגרים, שזכה לתרגום חדש לעברית תחת הכותרת ״אל האבדון״. ויכוח אידיאולוגי בין שני גיבורי הספר, פַבּיאן ולַבּוּדֶה, זימן לי תיאור מרטיט לאותה ראייה למרחוק:
״כשאמרתי קודם שאני מעביר את הזמן בהסתכלות סקרנית כדי לראות אם לעולם יש כישרון להיות הגון, זו הייתה רק חצי האמת. יש עוד סיבה לזה שאני מסתובב ככה בלי לעשות כלום. אני מסתובב ככה, ואני מחכה שוב, כמו אז בזמן המלחמה, כשידענו: עוד מעט יגייסו אותנו [...] היינו כמו תחת פעמון זכוכית ששואבים ממנו לאט-לאט אבל בלי הפסקה את האוויר, לא? התחלנו לפרפר, אבל לא פרפרנו מתוך שובבות אלא מפני שלא היה לנו אוויר לנשימה. אתה זוכר? לא רצינו להחמיץ שום דבר, והיינו רעבים לחיים כי חשבנו שזו הסעודה האחרונה לפני שמוציאים אותנו להורג […] העתיד הקרוב החליט לעבד אותי לנקניק-דם. מה הייתי צריך לעשות עד אז? לקרוא ספרים? לשייף את האופי שלי? להרוויח כסף? ישבתי בחדר המתנה גדול, קראו לו אירופה. הרכבת עמדה לצאת בעוד שבוע. את זה ידעתי. אבל לאן היא נוסעת ומה יהיה אִתי, את זה אף אחד לא ידע. ועכשיו אנחנו שוב יושבים בחדר המתנה, ושוב קוראים לו אירופה! ושוב אנחנו לא יודעים מה יקרה[...]
״לעזאזל!״, קרא לבּודֶה, ״אם כולם יחשבו כמוך לא תהיה יציבות אף פעם! אתה חושב שאני לא מרגיש את הארעיות של התקופה? רק אתה זכית בתענוג המפוקפק הזה? אבל אני לא סתם מסתכל, אני מנסה לפעול בתבונה.״
״הנבונים לא יגיעו לשלטון,״ אמר פביאן. ״והצודקים בטח שלא.״
״באמת?״ לבּודֶה התקרב אל חברו ותפס את צווארון המעיל שלו בשתי ידיו. ״אבל בכל זאת הם צריכים להעז ולנסות, לא?״[1]
גם אנחנו צריכים להעז ולנסות. המצב הנוכחי בישראל מזמן הזדמנות חדשה לראות למרחוק. בפעם הראשונה, לפחות באופן חריף ובולט שכזה, נוצר שיח שלוקח בחשבון גם את העתיד ואת מחיריו. העתיד שהצטמק חזר ונפתח. כפי שמתנסח גיבורו של קסטנר: ״אנחנו חיים בזמנים גדולים […] והם גדֵלים מיום ליום״.
[1]קסטנר, אריך (1931), אל האבדון, תרגום: אילנה המרמן, הקיבוץ המאוחד – ספרית פועלים, 2020, עמ׳ 52-51.
شعب إسرائيل، الذي اعتاد عمليا على واقع احتلاله لشعبٍ آخر، قد حكم بهذا على نفسه بحياة بلا وعيٍ مستقبلي، حياة تركز على الحاضر. لقد تخلّينا عن السؤال "ماذا ستكون عواقب الاحتلال للمدى البعيد؟"، وأخذ التفكير في المستقبل يتقلص. لقد بقينا مع حاضر قاسٍ وعنيف وماضٍ لا ينفك يعاودنا. ومع ذلك، فإن الفترة الأخيرة تشير إلى تغيير: فالانقلاب النظامي الذي بدأ مسيرته، زد على ذلك الحركة المقاوِمة له، أدخلا لحياتنا بُعداً جديداً من حيِّز المستقبل.
بعد أحد حوادث التمييز ضد النساء في الحافلات، ادعت إحدى الصحفيات المؤيدة للإصلاح أن عرض هذه الحوادث كظاهرة إقصاء نساء شاملة هو ضرب من المبالغة والجنون. هذه الصحفيّة قد فوتت النقطة الأساسية التي جعلت معارضي الانقلاب يضيفون إلى تظاهراتهم رسائل تتعلق بالتمييز ضد المرأة والمسّ بها. ليس لأنهم يعتقدون أن لدى الدولة أو سائقي الحافلات أينما كانوا سياسة شاملة ضد المرأة؛ وهذا ليس ما يدورحوله الأمر، بل حول الوعي المستقبلي. يرى المعارضون الحاضر الآني ويربطونه بمستقبل محتمل، إمكانية حدوثه عالية، ويبدو ذلك المستقبل سيئًا للغاية. كما أن إلغاء "المعقولية" لا يخلق في حد ذاته دكتاتورية مطلقة، لكنه يشكل جرس إنذار ينذر بوضوح إلى أين تهب الرياح ويؤكد على الحاجة إلى فرض الموانع والقيود في وجه المسؤولين المُنتَخَبين. هناك لحظة يمكنك فيها أن "تشمّ" ما يحدث، حيث يُطلب من كل واحد منا أن يكون نبيًّا إلى حد ما، أن يرى المستقبل بعين خياله وأن يتوقعه، وأن يتصرف وفقًا لذلك. هذا هو جوهر الوعي المستقبلي الذي تحتاجه كل أمة، وربما كل شخص.
إن الدلالات الحاسمة والقاطعة التي يستعملها معارضو الإصلاح – قلب نظام الحكم وليس الإصلاح القضائي، والدكتاتورية وليس زعزعة الديمقراطية - ليست مبالغة أوخداع بلاغي، بل هي لغة لا تكتفي بالحاضر المباشر فقط وإنما، بالإضافة لذلك، تستجيب للمستقبل المُتوقع.
في اللغة العبرية يوجد تعبير خاص بهذا المعنى: "الرؤية لمن بعيد" (ترجمة حرفية).الرابطان الملتصقان ببعضهما البعض ("لِ"و"من") يربطان الرائي بالشيء\الموضوع المرئي بإحكامٍ - ليرى بعيدًا بما فيه الكفاية ("الرؤية للمدى البعيد") وليرى ما يكفي مقدمًا، بما فيه الكفاية قبل (الهاوية)؛ وهما يربطان الأزمنة أيضًا: أن نرى المستقبل القادم من نقطة الرصد في الحاضر.
نشرإريك كاستنر، مؤلف أدب الأطفال الشهير، عام 1931، قبل وقت قصير من وصول النازيين إلى الحكم في ألمانيا، كتابا رائعا، كتاب للكبار هذه المرة، والذي تُرجم إلى العبرية حديثًا تحت عنوان "إله الهلاك". في الجدل الأيديولوجي بين بطلي الكتاب، فابيان ولابوديه، التقيت بوصفٍ مثيرٍ لتلك الرؤية لمن بعيد:
"عندما قلت من قبل إنني أقضي الوقت في التأمل بفضول لمعرفة ما إذا كان بمقدور العالم أن يكون منصفاً، فقد قلت نصف الحقيقة فقط. هناك سبب آخر يجعلني أتسكّع بهذه الطريقة دون أن أفعل شيئًا. أتسكّع بهذه الطريقة، وأنتظر مرة أخرى، كما حدث في حينه أثناء الحرب، عندما علمنا: سيجندوننا قريبًا [...] كنا وكأننا تحت جرس زجاجي والهواء يُسحب منه ببطء وبدون توقف، أليس كذلك؟ صرنا ننتفض، ولكننا لم ننتفض شقاوةً، بل لأنه لم يعد لدينا هواء للتنفس. هل تذكر؟ لم نرغب في تفويت أي شيء، وكنا جوعى للحياة لأننا ظننا أنها الوجبة الأخيرة قبل إعدامنا […] قرر المستقبل القريب أن يحولني إلى نقانق دم. ماذا كان يجب أن أفعل حتى ذلك الحين؟ أن أقرأ الكتب؟ أن أصقل شخصيتي؟ أن أجني المال؟ جلست في غرفة انتظار كبيرة، كانت تسمى أوروبا. كان القطارسيغادر خلال أسبوع. هذا ما كنت أعرفه. لكن إلى أين سيتوجه وماذا سيكون من أمري، هذا ما لم يعلمه أحد. والآن نجلس في غرفة الانتظار مرة أخرى، اسمها أوروبا مرة أخرى! ومرة أخرى لا نعرف ماذا سيحدث (...)
"اللعنة" صاح لابوديه: لو كان الجميع يفكر مثلك فلن يكون هناك استقرار أبدًا! هل تظن أنني لا أشعر بعرضية هذه الفترة؟ هل فزت وحدك بهذه المتعة المريبة؟ لكنني لا أكتفي بالتأمل، بل أحاول التصرف بحكمة.
"الحكماء لن يصلوا إلى السلطة"، قال فابيان. "والصالحون بالتأكيد لن يفعلوا."
"حقًا؟" اقترب لابوديه من صديقه وأمسك بياقة معطفه بكلتي يديه. "لكن مع ذلك يتعين عليهم أن يتجرؤوا وأن يحاولوا، أليس كذلك؟" [1]
نحن أيضًا علينا أن نتجرأ وأن نحاول. الوضع الحالي في إسرائيل يستدعي فرصة جديدة للرؤية لمن بعيد.وللمرة الأولى، على الأقل بهذه الطريقة الحادة والواضحة، يخلق خطاب يأخذ أيضاً بعين الاعتبار المستقبل وكلفته. لقد أعيد فتح المستقبل الذي كان آخذًا بالتقلص. وكما يقول بطل كاستنر: "إننا نعيش في أوقات عظيمة [...] وهي تتعاظم يوماً بعد يوم"
*ملاحظة المترجمة: "الرؤية لمن بعيد" ترجمة حرفية للمصطلح العبري الذي استعمله الكاتب: "לראות למרחוק" والذي يمكن ترجمته للغة العربية ك:"البصيرة" أو "بعد النظر". اخترت استعمال الترجمة الحرفية كَ "تبني" للمصطلح للعربية بسبب الشرح الذي ضمنه الكاتب في المقال للوضع الخاص الذي يتطرق إليه.
[1] كاستنر، إريك (1931)، إله الهلاك، ترجمة: إيلانا هامرمان، هكيبوتس همؤحاد – مكتبة بوعليم، 2020، ص 52-51.
מבט נוסף
כאן ושם -هنا وهناك
לֶיְיטְלִי, אני נתקלת ביותר ויותר מילים באנגלית שמשתרבבות לעברית, הד לשפה אחרת שנשזרת - משובצת - בזו המקומית כאשר המבטא בד״כ נשמר זה של כאן. זו כמובן לא תופעה חדשה, אבל בולטת יותר, כך נדמה לי. הזליגה הזו לתוך העברית. איך ניתן לחשוב עליה, עם הסובייקטיביות של הימים האלה?
״זה אַנְ-בֶּאלִיבָבֶּל מה שקרה שם״.
״סורי, אני לא יכולה לזכור, יוּ נוֹ, קשה לזכור את מה שקשה״.
״הכל כל כך פְרַגִ׳יל - בימים האלה״
(מהימים האחרונים בקליניקה)
האם זהו ביטוי של קושי לעשות עם ״מה שיש״ המקומי, היום יומי, אל מול הממשי. ביטוי למועקה אל מול כובד המשקל האתי, ההיסטורי, המונח על כתפיה של השפה העברית. והבחירה לשאול מאיזורים אחרים חושפת שבריריות, אולי מבורכת, בהכניסה קצת מדחף החיים.
ועוד משהו קורה לעברית בימים האלה. שבמקומות רבים בעולם, ברכבת התחתית ובבתי הקפה רצוי לא לדבר בה. בעיקר לא בקול.
״אין שם בלי כאן״, נהגו לומר משחר הקמת המדינה. בשנים האחרונות, ניתן אולי להוסיף לזה גם את:
״אין כאן בלי שם״. בלי ספק, כשלוקחים בחשבון כה רבים המוציאים דרכונים זרים, פותחים חשבונות בנק זרים, רוכשים דירות בערים זרות.
בנסיוני לחשוב על התופעה הזו, של הדיבור היום יומי בעברית (מכאן) משובץ מילים מ״שם״ - נזכרתי במכתב שכתב פרויד.
פרויד, שכנראה כבר ידע משהו על כובד המשקל המונח על כתפי המקום הזה, מצליח לדעתי לגעת בחדות ובבהירות אופייניים במה שעושה את ה״כאן״ הזה - כל כך קשה לשאת.
מכתב התגובה של פרויד לדר׳ חיים קופלר* / 26.2.1930
דוקטור נכבד,
לא אוכל לעשות את שאתה מבקש ממני. אינני יכול להתגבר על הסלידה שיש לי מלשתף את הציבור הרחב באישיותי, ובנסיבות הקריטיות העכשוויות בוודאי שהשעה אינה יפה לכך.
מי שמבקש להשפיע על ההמונים מן הראוי שישמיע את קולו באופן צלול ומלהיב, ואילו הערכתי המפוכחת את הציונות אינה מאפשרת לי לעשות כן. מובן שיש לי סימפתיה רבה לכל סוג של שאיפה חופשית, ואני גאה באוניברסיטה שלנו בירושלים ובשגשוג יישובינו. אך אינני מאמין שפלשתינה תיהפך אי פעם למדינה יהודית ושהעולם הנוצרי והמוסלמי יהיה אי פעם מוכן להשאיר את המקומות הקדושים בשליטתם של היהודים.
נראה לי הגיוני יותר לכונן מולדת יהודית על קרקע שאין עליה מעמסה היסטורית, אבל אני יודע שבגישה רציונלית מעין זו לא ניתן היה להלהיב את ההמונים ולהשיג את תמיכתם של העשירים.
עליי גם להודות שהפנאטיות התלושה מהמציאות של בני עמנו נושאת כחלק מהאשמה להתעוררות חוסר האמון של הערבים. ובפירוש אינני יכול לגייס כל סימפתיה לאותה קדושה מסולפת שבה לקחו קטע מחומת הורדוס והפכו אותו למקדש לאומי ושבגינה פגעו ברגשותיהם של המקומיים.
ועתה אמור לי אתה, האם עמדה ביקורתית כמו זו שלי הופכת אותי לאדם המתאים להופיע כמעודדו של עם המיטלטל בתקוות שווא?
בכבוד רב,
שלך בנאמנות,
פרויד
___________
* דר׳ חיים קופלר היה ראש סניף קרן היסוד בוינה שפנה לדמויות בולטות בקהילה היהודית, בינהן לפרויד, בבקשה לתמיכה ביהודים החיים בארץ ישראל.
* * פרט מעניין הוא שקופלר קרא את מכתבו של פרויד והופתע מתוכנו. הוא שרבט בעיפרון בפינה העליונה של המכתב "אסור להראותו לזרים!" ואכן, המכתב לא פורסם במשך 60 שנה.
أصادف Lately المزيد والمزيد من الكلمات الانجليزية التي تدخل على اللغة العبرية، كصدى للغة أخرى، تنجدل، تتشابك، باللغة المحلية، تُلفظ عادة مع الحفاظ على لهجة المكان. ليست هذه الظاهرة جديدة بالطبع، لكنها بارزة أكثر اليوم، كما يبدو لي. كيف نفكر بهذا التسرّب إلى اللغة العبرية في ظل ذاتية هذه الأيام؟
"الي صار Unbelievable"
"سوري، مش قادرة أتذكر. صعب تتذكري الأشياء الصعبة، You know".
"كلشي fragile هاي الأيام"
(من محادثاتي في الأيام الأخيرة في العيادة)
هل هذا تعبير عن الصعوبة في استخدام "الموجود" المحلي، اليومي، إبان الواقعي؟ تعبير عن الضيق إبان الثقل الأخلاقي، التاريخي، الملقى على أكتاف اللغة العبرية؟ الاختيار للاستعارة من أماكن أخرى تكشف هشاشة ما، مباركة ربما، بإدخالها للقليل من دافع الحياة.
ثمة شيء آخر يحدث للغة العبرية في هذه الأيام; من المحبّذ عدم التفوّه بها بصوت عالٍ في أماكن مختلفة في العالم; سواء في القطار أو في المقاهي.
"لا هناك بلا هنا"، اعتادوا القول منذ إقامة الدولة. ويمكننا أن نضيف لهذا في السنوات الأخيرة:
"لا هنا بلا هناك". خاصة عندما نأخذ بعين الاعتبار الكثيرين ممن يصدرون جوازات سفر أجنبية، يفتحون حسابات بنك أجنبية، ويشترون الدور في مدن أجنبية.
حاولت أن أفكر بهذه الظاهرة، بالتحدث اليومي بالعبرية (من هنا) المُرصّع بكلمات من "هناك" وتذكرت رسالة كتبها فرويد.
فرويد، الذي أدرك على ما يبدو شيئًا ما عن الثقل الموضوع على كاهل هذا المكان، ينجح برأيي بالتطرق، بدقة ووضوح تميزانه، لما يفعله هذا الـ "هنا" الذي يصعب تحمله. رد فرويد على رسالة د. حايم كوفلر*، 26\2\1930
د. كوفلر العزيز،
لا يمكنني أن أنفّذ ما تطلبه مني. لا يمكنني التغلب على النفور من مشاركة الجمهور العام بشخصيتي، خاصة في الظروف الصعبة التي نعيشها اليوم.
على كل من يريد التأثير على الجماهير أن يُسمِع صوته واضحًا مهيجًا للعواطف، ما لا يسمحه لي تقديري الرصين للصهيونية. أشعر بالتعاطف مع كل رغبة ونضال للحرية بالطبع; أنا فخور بجامعتنا في القدس ويفرحني ازدهار مستوطناتنا. لكني لا أعتقد أن بإمكان فلسطين أن تكون دولة يهودية يومًا، أو أن يكون العالم المسيحي والإسلامي على استعداد لترك الأماكن المقدسة بحيث تكون تحت سيطرة اليهود.
يبدو لي منطقيًا أكثر أن نقيم وطنًا لليهود على أرض لا يثقل كاهلها عبئ تاريخي، لكنني أعلم أن نهجًا عقلانيًا كهذا لن ينجح بتهييج الجماهير وكسب دعم الأثرياء.
يجدر بي كذلك أن أقرّ بأن هذا التعصب الذي لا يمّت لواقع أبناء شعبنا بِصِلة له دور في إثارة تشكيك العرب بنا. لا يمكنني، بهذا، أن أكّن أي تعاطف لتلك القداسة المحرّفة التي أخذوا فيها شظية من سور هيرودس محوّلين إياه إلى معبد وطني جرحوا بحجته مشاعر المحليين.
والآن أخبرني، هل موقف ناقد مثل موقفي يجعل مني شخصًا مناسبًا لدعم وتشجيع شعب لا ينفّك عن التأرجح بآمالٍ زائفةٍ؟
مع فائق الاحترام والاخلاص،
فرويد
___________
* د. حايم كوفلر كان رئيس فرع صندوق كيرن هيسود في فيينا توجه لشخصيات بارزة في الجالية اليهودية، من بينهم فرويد، بطلب لدعم اليهود الذي يعيشون في أرض إسرائيل.
** معلومة مثيرة للاهتمام هي أن كوفلر قرأ رسالة فرويد وفاجأه محتواها، فكتب بقلم رصاص على زاويتها العلوية "عرضها على الغرباء ممنوع!" وبالفعل كانت الرسالة مخبّأة على مدى 60 عامًا.
מבטים
אנו שמחים להציג את "מבטים"!
קריאה אנליטית של המצב האקטואלי הופיעה כבר אצל זיגמונד פרויד אשר ייחס חשיבות לעניין החברתי דרך ניסיון להבין ולפרש את מאורעות החיים דרך נפש האדם (פסיכולוגיה של ההמון ואנליזה של האני; תרבות בלא נחת; מלחמה, למה?); המשיכה עם אמירתו של ז'אק לאקאן: "הלא מודע הוא פוליטיקה", המניחה את כובד המשקל של האנושות על השפה, תוך ניסיון לקרוא את האנושות דרך הסימפטומים של הציוויליזציה; ועם קריאתו של ז'אק-אלן מילר את התקופה הנוכחית כ"מודרניות נזילה"[1] והאקטים המעשיים שלו, חלקם במסגרת זדיג, שגילמו פירוש למצב הפוליטי-חברתי (פעילות שביצע בחזיתות שונות במטרה להביא לשחרורה של הפסיכואנליטיקאית האיראנית מיטרה קאדיוור, פעילות שארגן כהתראה לאפשרות בחירתה של מרי לה פן לנשיאות צרפת, או ביחס לחקיקה בנושא נישואי הומוסקסואלים בצרפת).
בפונקציה והשדה של הדיבור והשפה כתב לאקאן: "מי שאינו יכול לפגוש באופק שלו את הסובייקטיביות של זמנו, מוטב לו איפה שיוותר עליה. כי כיצד יוכל להפוך את הווייתו לציר של מַהַלְכֵי חיים כה רבים, זה שאינו יודע דבר על הדיאלקטיקה המגייסת אותו אל מַהַלְכֵי חיים אלו בתנועה סמלית. עליו להכיר היטב את הפיתול אליו מושכת אותו תקופתו אל תוככי היצירה הנמשכת של בבל, ולדעת את תפקידו כמפענח בריב של השפות״[2].
אנו מניחים פסקה זו כתזכורת לכך שהסובייקטיביות שייכת קודם כל לתקופה. או כפי שהטיב לאמר מיגל בסולס בראיון שנערך עימו: "היכן שנמצאת הסובייקטיביות של התקופה, שם צריך האנליטיקאי להיות"[3]. אנו מניחים פסקה זו גם כמצפן לפעולה, מצפן אשר מייצר הכרח ודחיפות לעסוק בשאלות דוחקות של זמננו.
"מבטים" הינו טור-דעה,ענף של כתב-העת פולמוס, שמשמש מסגרת פתוחה לקרוא ולכתוב את האקטואליה, את התרבות ואת החברה בכל פעם מחדש. בעברית ובערבית.
בכוונתנו לעמוד בקצב הפועם של ההיסטוריה הנכתבת – זוהי הזמנה לשאת בכובד ולתרום את מבטכם !
כתבו אלינו: Polemosdigital@gmail.com
האורך המירבי של טקסטים שיפורסמו הוא כ- 2000 תווים.
צוות מבטים: קלאודיה אידן, חולוד תאבת סגיר, קרן בן הגיא.
[1] בהמשך לפילוסוף זיגמונד באומן.
[2] לאקאן,ז. (1953) "פונקציה ושדה של הדיבור ושל השפה בפסיכואנליזה". כתבים, כרך א'. (תרגום, נ. ברוך). תל-אביב: רסלינג. 2015, עמ' 301.
[3] ראיון עם מיגל בסולס, נשיא ה-AMP הראיון הוקלט באוקטובר 2014 עבור lacandigital.com.
يسرنا أن نعرض لكم "رؤى"
ظهرت القراءة التحليلية للأوضاع الآنية منذ زيجموند فرويد الذي منح أهمية للجانب الاجتماعي في محاولته لفهم وتفسير احداث الحياة من خلال النفس البشرية (سايكولوجية الجماهير وتحليل الانا; القلق في الحضارة; لما الحرب؟ ); واستمرت مع مقولة جاك لاكان: "اللا شعور هو سياسة"، التي تضع ثقل وزن البشرية على اللغة، ومن خلال محاولة قراءة البشرية بواسطة الأعراض الحضارية; ومع قراءة جاك الان ميلر للفترة الحالية ك "حداثة سائلة"[1] وخطواته العملية، بعضها ضمن Zadig، والتي كانت بمثابة تأويل للوضع السياسي- الاجتماعي (خطوات قام بها في جبهات مختلفة بهدف تحرير المحللة الإيرانية ميترا قاديوار، نشاطات قام بتنظيمها كتحذير من إمكانية انتخاب ماري لا فان لرئاسة فرنسا، او بالنسبة لتشريعات بموضوع زواج المثليين في فرنسا).
كتب لاكان في مقالته وظيفة وحقل الكلام واللغة: "من لا يمكنه ان يلتقي في أفقه بذاتية فترته، من الأجدر به اذاً ان يتخلى عنها. اذ كيف له ان يحول كينونته لمحور مسارات حيوات عديدة، ذاك الذي لا يعرف شيئاً عن الجدلية التي تجنده نحو تلك المسارات في حركة رمزية. عليه ان يدرك جيداً الالتواء الذي تشده حقبته نحوه لداخل الخلق المستمر لبابل، وان يدرك وظيفته ككاشف رموز في شجار اللغات"[2]
نحن نضع هذه الفقرة كتذكير الى أن الذاتية هي في الأساس تابعة للحقبة الزمنية. او كما اجاد القول ميجل بسولس في مقابلة أُجرِيت معه: "أينما توجد ذاتية الحقبة.. هناك على المحلل ان يكون"[3] نحن نضع هذه الفقرة كبوصلة للعمل، بوصلة تنتج ضرورة وحاجة ملحة للبحث في أسئلة ملحة في وقتنا هذا.
رؤى هو عامود رأي، فرع لمجلة بولموس، سيستخدم كإطار مفتوح لقراءة وكتابة الوضع الآني، الحضارة والمجتمع في كل مرة من جديد. بالعبرية وبالعربية.
ننوي ان نلتزم بالوتيرة النابضة للتاريخ المكتوب- هذه دعوة لحمل الثقل والادلاء بوجهة نظركم.
اكتبوا لنا: polemosdigital@gmail.com
الحد الأقصى للنصوص التي سيتم نشرها هو بحدود ال 2000 رمز.
طاقم رؤى: كلاوديا ايدان، خلود ثابت صغيّر،كيرن بن هجاي.
[1]تبعاً للفيلسوف زيجموند باومن.
[2]لاكان، ج. (1953) "وظيفة وحقل الكلام واللغة في التحليل النفسي".مخطوطات، الجزء الأول. (ترجمة، ن. باروخ). تل أبيب: رسلينج. 2015، ص 301(العبرية).
[3]مقابلة مع ميجل بسولس، رئيس ال AMP سُجِّلت في تشرين الأول 2014 ل lacandigital.com.
מועקת הזמן - ضيق الوقت
אמירות המצביעות על היחס לזמן לצד מועקה בלתי פוסקת תפסו את תשומת ליבי: "ימי השבוע המשיכו, הזמן עבר, הלם שתיכף חנוכה ואני עוד תקוע בשמחת תורה"; "בשגרה, אותו הדבר כמו שהיה לפני רק לא אותו הדבר"; "הזמן עובר מהר אבל לא זז"; "הכל מרגיש זמני, בדרך לאנשהו"; משהו בתחושת הזמן התערער לבלי שוב". כיצד ניתן להבין אמירות אלה בתקופה הזו?
אנו נמצאים באופן תמידי "בין לבין", שוחררו חטופים, אך לא כולם; עוד לא סיימנו לקבור את מתינו; ישנה לחימה אך בשונה ממלחמות ישראל הקודמות היא אינה "בזק", ואיש אינו יודע להעריך את קו הסיום שלה; אזרחים רבים עצרו את החיים שלהם והתגייסו להילחם. 'החיים' מחכים ובה בעת 'החיים' ממשיכים. נקודות ציון שבעבר נדמו ככאלו שמייצרות עצירה, כבר אינן עושות את האפקט הזה.
הזמן בהיותו כזה מייצר מועקה.
מאמרו של לאקאן אודות הזמן הלוגי[1], מאפשר לבחון את "הבין לבין" הזה, ולמקם אותו כ-"זמן להבין" שנמתח עד אינסוף ואינו מגיע לנקודת הכרעה. לאקאן מבודד שלושה שלבים: הרף העין של המבט; הזמן להבין; הרגע להסיק. מבחינתו ערכם הלוגי של כל אחד מהשלבים יתגלה כשונה ובסדר עולה. כל אחד מהרגעים האלו, נספג ברגע הבא אחריו, ורק הרגע האחרון ממשיך להתקיים.
אצביע על שתי נקודות שינסו להבהיר דבר מה על הזמן שלנו.
נקודה ראשונה, הרף העין של המבט, הרגע הראשון, ה-7 באוקטובר, זמן ההבזק מידי. זוועה. מפגש עם ממשי שמותיר את הסובייקט ללא מילים. אין תגובה. רגע שהפך ליותר מהרף עין, רגע ראשון שהתארך ונמתח. זהו גם רגע ראשון ששב וחוזר כשמתגלים עוד פרטים וסיפורים נוספים. זוועה שמגלה שוב ושוב את פניה.
נקודה שנייה, הזמן להבין, הרגע השני, שלעתים יכול להצטמצם להרף העין של המבט - מבט שיכול לכלול בהרף העין שלו את כל הזמן הדרוש כדי להבין, אך לא כך הדבר כאן. הזמן להבין מושהה באמצעות הסיבה ההדדית, "פיסוקים של פרק הזמן", כך מכנה זאת לאקאן. הפסקת אש, חזרה ללחימה, סיוע הומניטרי, רשימת חטופים, מדיה של החמאס המלווה את שחרורם, כל אלו בגדר תנועות מושהות, רגעי היסוס הנגלים פוזיטיבית מתוך מה שלא ניתן לראות, שמכתיבים את המודולציה של הזמן, את ההתקדמות והנסיגה, ואשר יובילו ככל הנראה לשיפוט של הסובייקט בדיעבד, הסובייקט מדינה.
לא קונטינגנטיות דרמטית ולא הניסיון לנצח במלחמה הם אלו שידחקו את המהלך הלוגי להגיע לכדי שיפוט. נדמה שרגע ההכרעה, הזמן להסיק, שמתפקד כאקט ושיחלץ מהמועקה, יכול להיות רק רגע בַּזמן שהינו מסדר אחר. האם יהיה זה שלום? לבינתיים ממתינים ונותרים עם שאלה.
[1] לאקאן, ז. הזמן הלוגי וההכרזה מתוך ודאות מוטרמת. בתוך: כתבים. (תרגום: נ. ברוך) רסלינג. עמ' 183-198.
لفتتني مؤخرًا جمل وتعبيرات تتناول العلاقة بالوقت يرافقها ضيق لا يتوقف: "مرقت أيام الأسبوع، ومضى الوقت. مش عارف كيف صار بده ييجي الحانوكا وأنا بعدني علقان بسمحات توراة[1]"؛ "عادي، مثل كيف كان قبل، بس مش بالضبط مثل قبل"؛ "الوقت بيمرق بسرعة، لكنه مابتحركش"؛ "حاسس كل إشي مؤقت، كأننا بالطريق لشي مكان"؛"إدراكي للوقت تغيّر تمامًا ومش رح يرجع كيف ما كان". كيف نفهم أقوال كهذه في هذه الفترة؟
نعيش في فترة "ما بين بين". حُرِّر المختطفون، لكن ليس جميعهم; لم ننتهِ من دفن موتانا بعد; نعيش فترة حرب لكنها ليست "خاطفة" كحروب إسرائيل السابقة ولا أحد قادر على التكهّن بموعد انتهائها; مواطنون كثرأوقفوا حياتهم وتجنّدوا للانضمام للمحاربة. "الحياة" واقفة، منتظرة وفي الوقت نفسه فإن "الحياة" مستمرة. ثمة نقاط على المحور الزمني اعتادت أن تبدو لنا كنقاط توقف لم تعد تقوم بوظيفتها. يخلق الوقت بصورته هذه الضيق.[1]
مقال لاكان عن الزمن المنطقي[2] هو فرصة لمعاينة هذا "البين بين" وإدراكه على أنه "فترة فهم" تمتّد إلى ما لانهاية ولا نقطة حاسمة في آخرها. يتحدث لاكان عن ثلاث نقاط تتركب منها هذه الفترة:رمشة عين؛ وقت فهم؛ ولحظة استنتاج. بحسب لاكان، تتغيَّر القيم المنطقية لكل من هذه النقاط التي تظهر بترتيب تصاعدي. تمتزج كل لحظة مع التالية لها بحيث تكّف جميعها، ما عدا آخرها، عن الوجود.
سأشير إلى نقطتين في محاولة لشرح شيء ما عن فترتنا الحالية.
النقطة الأولى هي رمشة العين، اللحظة الأولى من 7 أكتوبر.اللحظة الخاطفة الفورية. فظاعة. لقاء مع واقعي يترك الذات مع عجز تام عن التعبير. لاتعليق أو رد. لحظة تحوّلت إلى أكثر من رمشة عين، لحظة أولى استطالت وامتّدَّت. هي لحظة أولى استمرّت بالرجوع إلينا مع اكتشاف المزيد من التفاصيل والقصص. فظاعة تكشف عن نفسها مرة تلو الأخرى.
النقطة الثانية، "زمن الفهم"، اللحظة الثانية التي قد تتقلص أحيانًا لرمشة العين - نظرة قد تحتوي رمشتها على كل الوقت اللازم للفهم، لكن ليس هذا ما هو عليه الأمر هنا. وقت الفهم عالق الآن بواسطة السبب المتبادل، "فواصل في الحقبة الزمنية"، كما يسميها لاكان. هدنة، عودة للقتال، مساعدات انسانية، لائحات بأسماء المختطفين، إعلام حماس الذي يرافق تحريرهم، كل هذه الأمورهي بمثابة حركات موقوفة، عالقة، لحظات تردد تبرز من بين ما لا يمكننا رؤيته تملي تغيّر ومرونة الوقت، التقدم والتراجع، يبدو أنها ستؤدي إلى الحكم على الذات بأثررجعي، الذات "الدولة".
لا العرضية الدراماتيكية ولا المحاولة للانتصار في الحرب هي ما سيدفع بالمحاولة المنطقية للتوصل إلى حكم. يبدو أن اللحظة الحاسمة، لحظة الاستنتاج، التي ستكون بمثابة فعل خلاص من الضيق، لن تكون سوى لحظة واحدة من زمن آخر. هل سيكون هذا سلام؟ حالياً ننتظر ونبقى مع السؤال.
[1] حصلت مجزرة حاماس يوم 7 أكتوبر في عيد"سمحات تورا"، آخر أيام عيد السوكوت
[2] لاكان، ج. الزمن المنطقي والإعلان
