לחצות את הרוביקון - عبور الروبيكون (اتخاذ القرار الحاسم الذي لا رجعة فيه)
המשך לטקסט "המדינה היא סובייקט או אובייקט"
ישנו דבר מאוד מוחשי הנשכח מאחורי הנאמר, חומק ונמלט, מהפורומים של השיח הציבורי, הלאומי והבינלאומי.
במהלך חודשי המלחמה דובר צה"ל, תת אלוף הגרי, היה חוזר בהצהרתו ערב ערב - הצהרה ששימשה כמשענת ללחימה- הוא חזר לומר שורה אשר הערך שלה לא נלקח כמפתח לניצחון האתי של המלחמה.
הוא חזר כל ערב ואמר: חמאס מחזיק את האוכלוסייה בעזה, את העם הפלסטיני כמגן אנושי.
האוכלוסייה משמשת מגן אנושי עבור היווצרות אימפריית הרצח, הממומנת על ידי איראן ומספר זרועות טרור - שנותנות חסות למנהרת street”". תשתית בנקאית ששומרת על קפיטל בזוי. סכומי עתק בלתי נתפסים. מנגנון שנועד לקדם מעשי טבח, בזמן שדעת הקהל העולמית מפגינה לשחרור פלסטין. מידי מי? מידי מה?
תוצר המלחמה עדיין יכול להפוך להיות חציית הרוביקון עבור הקונפליקט הישראלי -ערבי. העם העזתי יכול להפסיק להיות מגן אנושי לחמאס ולשחרר את עצמו מכספי השוחט, להיות עם חופשי: לבחור, למשול ולחשוב לתכנן את אורח חייהם. זו השעה לפתור את הקונפליקט הישראלי פלסטיני מקשירה שגוייה ולהשיג קשירה מטיבה.
המשא ומתן כדאי שיכלול דיון היכן המחויבות והשותפות של העם הפלסטיני בהחזרת החטופים. כפי ששמענו בעדויות, חטופים ששוחררו, שהו בבתים של האוכלוסייה העזתית.
העיר התחתית ממולכדת במלאי של תחמושת, בנויה מתחת לביתם של אזרחים חפים מפשע - כן, אך לא חפים מאחריות לתת לדבר הזה לקום תחת עיניהם ובהסכמה סמויה מתוך פחד ואימה.
איך חמאס הנבחר למשול בעזה למען שחרור פלסטין לא הפך בזמן המלחמה את המנהרות למקלטים לאוכלוסייה שלו?
הביטוי "מגן אנושי" בפיו של דובר צה"ל כל ערב בהצהרה שלו על מבצעי המלחמה, לא קיבל התייחסות לאומית וגם לא בינלאומית כקלף מיקוח אסטרטגי, טקטי ופוליטי. זה בלתי נתפס.
משא ומתן, כן. העם הפלסטיני - עדיף שיהיה מחויב לקחת חלק. כמי שהחזיקו בטריטוריה שלהם את בני ערובה. רצון עז יכול להביא לידי כך שהאוכלוסייה בעזה תזוז מהמקום של הקורבן, אז ניתן יהיה להחליף שיח בשיח. השני ייקח בחשבון את האובדן. האם זה דבר הזוי שנציגי הרשות הפלסטינית יהיו שותפים למשא ומתן לשחרור החטופים? ובכך נוכל להמציא קשירה חדשה, להחזיר את הקונפליקט הישראלי - ערבי לשמש צבת לחצות את המחדל .
שני עמים, אות אחת, ערבית אינה עברית. יש אות שמחליפה מקום וכל אחד שוכן בטריטוריה שלו. מהיכן מוטב לתרגם כל פעם מחדש את רצונו של האחר? התרגום המתמיד הוא האופציה המיטיבה להטיב לומר. יש לגייס את מיטב האוצר של השפה ושל הדיבור, על מנת להיפטר מהקיבעון לתפוס את האחר על פי גזע, מין או דת. להיחשף לשפה של האחר זה לקבל את א-חירות שלו. את החירות לשכון באובדן שלו.
להפיק שארית שאינה גוזלת למען רווח אימפריית המוות, אלא שארית להשקעה בחיים.
מדובר בלמצוא את הדרך לא להיות כפופים לתשוקות המוות של חמאס. העם הפלסטיני יכול להיות פרטנר למשא ומתן אמיץ ונחוש, להביא את החטופים חזרה לארץ ולהחזיר לעצמם את התנאים, את צלם האנוש האבוד והנטוש כתוצאה מ-לשמש מגן אנושי לאימפריית המוות.
דרושה ועידה בין-לאומית שתתמוך בקיום משא ומתן בין העם ישראלי לעם הפלסטיני, כך לתת תוקף לקונפליקט משמע לתת תוקף לשיח. לעם הפלסטיני יש הזדמנות לבחור לעצמו נציגים שיעשו את ההימור בהעזה לחצות את הרוביקון ולהחזיר את החטופים ואיתם להשתחרר מלחיות כפופים לגוף טרור..
איך משאיות הסיוע ההומניטרי שנכנסות לעזה מביאות תרופה למחלה של העזתים? שהרי היא גרועה מטיפוס. זו מחלה קטלנית הנגרמת מ-לשמש מגן אנושי לאימפריית המוות. יש להבדיל בין זכויות הומניטריות לבין זכויות אזרחיות. מעשה הטרף שהתנהל סביב הופעתן של המשאיות מעיד על חוסר אונים מוכלל הן של השליח, הן של הנמען- חוסר אונים להיחשף לממשי ללא חוק של תשוקת המוות באמצעות החוק הבינלאומי. זו ביופוליטיקה.
קשירת הקונפליקט בין שני עמים יכול להוות חומת מגן. אך תוצאה זאת חייבת להיות מוצגת "כדי שמשהו ישתנה – שאינו יכול להשתנות כי זה אינו אפשרי"[1].בעניין זה מזכיר לאקאן את "מעבר לעקרון העונג" של פרויד, עם הקשר שיוצרות החזרתיות וההתענגות. הרעיון שמשהו ישתנה – שאינו יכול להשתנות – נוגע אפוא לחזרתיות ולהתענגות, הנקודה החידתית המרכזית של השיח הפסיכואנליטי [1]
... עוד מאמץ ונוכל, להתחיל בלהיות שותפים לשחרור החטופים ... אין לנו ברירה אחרת.
[1] Vinciguerra, Rose-Paule,La Sexuation Sans Le Genre, La jouissance avec les Semblants, Collection Essais la Lettre Volée, 2022, p. 55.
تتمة لنص "الدولة هي ذات أو موضوع"
هناك شيء ملموس للغاية نغفل عنه على خلفية ما يقال، يتسلل ويهرب من منتديات الخطاب العام الوطني والدولي.
خلال أشهر الحرب، كرر الناطق بلسان الجيش الإسرائيلي، العميد هاغاري، في بيانه كل مساء - وهو تصريح كان بمثابة دعم للقتال – كان يكرر جملة لم تؤخذ قيمتها كمفتاح للانتصار الأخلاقي في الحرب.
كان كل مساء يكرر ويقول: حماس تحتجز سكان غزة، الشعب الفلسطيني، كدروع بشرية.
يتم استغلال السكان كدروع بشرية من أجل بناء إمبراطورية القتل، التي تمولها إيران وعدد من أذرعها الإرهابية التي تقوم بحماية نفق "الشارع" street”". بنية تحتية مصرفية تحافظ على رأس مال وضيع. مبالغ ضخمة لا يمكن تصورها. آلية مصممة للترويج للمذابح بينما يتظاهر الرأي العام العالمي من أجل تحرير فلسطين. مِن مَن؟ مِن ماذا؟
لا يزال من الممكن أن يصبح نتاج الحرب عبور الروبيكون بالنسبة للصراع العربي الإسرائيلي. بإمكان أهل غزة أن يتوقفوا عن تأدية دور الدروع البشرية لحماس وأن يحرروا أنفسهم من أموال الجزار، وأن يصبحوا شعبا حرا: يختار ويحكم ويفكر في التخطيط لأسلوب حياته. هذا هو الوقت المناسب لحل الصراع الإسرائيلي الفلسطيني من رابط خاطئ والتوصل الى رابط مفيد.
ينبغي أن تشمل المفاوضات مناقشة أين يكمن التزام الشعب الفلسطيني ودوره في إعادة الرهائن. وكما سمعنا في التصريحات، فإن المختطفين الذين أطلق سراحهم كانوامحتجزين في منازل سكان غزة.
المدينة التحتية مفخخة بمخازن من الذخيرة، مبنية تحت منازل المدنيين الأبرياء- نعم، ولكنهم ليسوا مجردين من المسؤولية عن السماح لهذا الشيء بأن يقوم تحت أعينهم وبموافقة خفيّة بدافع الخوف والرعب.
كيف لم تحول حماس، التي انتُخبت لتحكم غزة من أجل تحرير فلسطين، الأنفاق إلى ملاجئ لسكانها خلال الحرب؟
إن تعبير "الدرع البشري" الذي كان الناطق بلسان الجيش الإسرائيلي يردده كل مساء في تصريحاته حول العمليات الحربية لم يلق اهتماما على المستوى المحلي أو الدولي كورقة مساومة استراتيجية وتكتيكية وسياسية. وهو أمر يصعب فهمه.
التفاوض، نعم. الشعب الفلسطيني - من الأفضل له أن يلتزم بأن يكون شريكًا. بما أنه كان من تم احتجاز الرهائن في أراضيه. الارادة القوية قادرة على تحويل سكان غزة من موضع الضحية، وعندها سيكون من الممكن استبدال الخطاب بخطاب آخر. الخطاب الآخر سوف يأخذ الفقدان في عين الاعتبار. هل هو ضرب من الجنون أن يكون ممثلو السلطة الفلسطينية شركاء في المفاوضات لإطلاق سراح الرهائن؟ وبهذه الطريقة سنكون قادرين على اختراع رابط جديد، وإعادة الصراع الإسرائيلي العربي ليكون بمثابة كماشة لتخطي الإخفاق.
شعبان، حرف واحد، العربية ليست العبرية. هناك حرف يغير مكانه ويستقر كل واحد في أراضيه. كيف من الأفضل ترجمة ما يريده الآخر في كل مرة من جديد؟ الترجمة المستمرة هي الخيار الأفضل لاجادة القول. يجب تجنيد أفضل ما في اللغة والكلام من أجل التخلص من الفكر الراسخ لإدراك الآخر وفقا للعرق أو الجنس أو الدين. إن الانكشاف للغة الآخر هو قبول اختلافه- حريته. حرية السكن في فقدانه.
من أجل انتاج بقية لا تسلب من أجل ربح إمبراطورية الموت، وإنما بقية يمكن استثمارها في الحياة.
المقصود هو إيجاد طريقة لعدم الخضوع لرغبات الموت لدى حماس. يمكن للشعب الفلسطيني أن يكون شريكا في مفاوضات شُجاعة وحازمة، لإعادة المختطفين إلى إسرائيل واستعادة الظروف والإنسانية المفقودة والمهملة نتيجة استخدامهم كدرع بشري لإمبراطورية الموت.
هناك حاجة إلى مؤتمر دولي يدعم المفاوضات بين الشعبين الإسرائيلي والفلسطيني، وبالتالي فإن إضفاء الشرعية على الصراع هو إضفاء الشرعية على الحوار. وأمام الشعب الفلسطيني فرصة لانتخاب ممثلين يخاطرون ويتجرؤون على عبور الروبيكون وإعادة المختطفين وبالمعية التحررمن العيش تحت إمرة هيئة إرهابية.
كيف تجلب شاحنات المساعدات الإنسانية التي تدخل غزة علاجا لمرض سكان غزة؟ فهو بعد كل شيء، أسوأ من التيفوس. إنه مرض قاتل ناجم عن الاستخدام كدرع بشري لإمبراطورية الموت. ويجب التمييز بين الحقوق الإنسانية والحقوق المدنية. إن فعل الافتراس الذي شهدناه عند ظهور الشاحنات يؤكد العجز العام لكل من الرسول والمتلقي- العجز عن التعرض للواقعي من دون قانون الرغبة في الموت من خلال القانون الدولي. إنها السياسة الحيوية.
يمكن أن يكون ربط الصراع بين الشعبين بمثابةىجدار وقائي. ولكن يجب أن تظهر هذه النتيجة على نحو "أن شيئًا ما سيتغير - وهو أمر لا يمكن أن يتغيرلأنه غير ممكن"[1]. في هذا الصدد، يذكر لاكان "ما عبر مبدأ المتعة" لفرويد، الرابط الناتج عن التكرار والتلذذ. فكرة أن شيئًا ما سيتغير -والذي لا يمكن أن يتغير - وبالتالي تتعلق بالتكرار والتلذذ، وهي النقطة المحجية المركزية في خطاب التحليل النفسي. [1]
... جهد إضافي آخر وسيكون بمقدورنا أن نبدأ بأن نكون شركاء في إطلاق سراح الرهائن ... ليس لدينا خيار آخر.
מבט נוסף
שני רגעים בזמן של פריצה (בגדר) - لحظتان في وقت الاختراق (للجدار)
ביום ההוא, בכנסת ישראל, רגעים לפני ההצבעה על ביטול עילת הסבירות, נתניהו היה חלש אחרי השתלת קוצב הלב. כל מה שהוא רצה זה להצביע וללכת הביתה. הרמטכ"ל ביקש לדבר אתו, אך לא היו לו המשאבים הנפשיים להקשיב למישהו או למַשהו שיכול להפריע לו. במאזניים שבין קואליציה לאופוזיציה קרה דבר שלא קרה עוד בישראל. כל חברי הכנסת של האופוזיציה נעדרו מההצבעה, כל חברי הכנסת של הקואליציה הצביעו בעד. התוצאה 64-0. הצבעה דיקטטורית. ההמון כאיש אחד ציית לנתניהו, שציית לקבוצה קטנה של אנשים קיצוניים, משיחיים וגזענים.
לדעתי לא המשפט של נתניהו הוא זה שדחף אותו לאותה ההכרעה, שהאיצה את מעגל הרדיפה שבינו לבין המוחים. מאחורי הסיבה להימלט מהמשפט ולשמור על תפקידו, כבודו ומעמדו יש סיבה שהיא יותר מהממשי. מדובר בהזדקנות של נתניהו ובממשי שפרץ את סכר ההדחקה -הדחקה שעמדה כחומת הגנה בין מחשבותיו על סופיות החיים הפוליטיים וסופיות החיים לבין האימה שאחזה בגופו מפני הסוף. התשובה של נתניהו לאימה שאחזה בו הייתה קרב על החיים מתוך עמדת "תמות נפשי עם פלשתים". נתניהו שהרגיש על בשרו את המחאה ההולכת ומתעצמת כנגדו - במקום לפעול למיתונה, יצא לקרב נקמני אל מול הסופיות של החיים, אל מול אחר שהבטיח לו חיי נצח ורימה אותו.
אותה הצבעה אומללה הייתה חצייה פרועה של הגדר, שבעטיה שובשו באופן קשה היחסים בין הממשלה לבין שב"כ, מוסד וצה"ל. האב הסמלי מכונן את החוק עבור הבן, אבל כאשר הוא עצמו מפנה עורף לחוק, הבן מוצף בחרדה או נכון יותר לומר - באימה. האימה החלישה את מערכות ההגנה והבטחון שאמונים להבטיח את שלומם וביטחונם של האזרחים. ההתרעה הצועקת מפני הירידה בכשירות המבצעית נתקלה אצל נתניהו באוזניים אטומות. מה שנדחה בסמלי, חוזר בממשי.
ב- 7.10.23 הגיעה שעתם של מחבלי החמאס להעז ולחצות את הגדר - גדר שהתכוננו היטב לקראתה, חלמו לחצות אותה שנים אך לא העזו. אחרי שצפו בהתרחשויות הפוליטיות בישראל ולמדו אותן, אחרי שהתאמנו בקרבת הגדר באין מפריע ובמיוחד אחרי ביטול עילת הסבירות, קיבלו מהמנהיגות שלהם אור ירוק לפעול. ההתקפה החלה: הטלת אימה, השחתת נכסים, פציעה, הרג, השחתת גופות, חטיפת אזרחים מבוהלים. הן במקרה של ההצבעה הקואליציונית והן במקרה של ההמון הרצחני, ניתן לזהות מבנה מאני שאין לו נקודת עצירה. בהתקפה של החמאס הקשר עם האחר ניתק, השפה נפלה ואיתה החוק הכתוב. עשרת הדברות נמחקו. ללא שפה אין סובייקט. המונים אחוזי טירוף, שיכורים מסיפוק דחף חיללו חיים בלי לחשוב על "היום שאחרי" - על המלחמה שתחולל חורבן, צער ויגון משני צידי הגדר. ומה קרה לקולה של קואליציית העריצות מאז 7.10.23? שתיקה. הלם. מה זה השקט הזה? האם המאניה נעצרה?
في ذلك اليوم، في الكنيست الإسرائيلي، لحظات قبل التصويت على إلغاء حجة المعقولية، كان نتنياهو ضعيفا بعد زرع جهاز تنظيم دقات القلب. كل ما أراده هو التصويت والعودة إلى المنزل. طلب رئيس الأركان التحدث معه، لكن لم تكن لديه القدرة النفسية للاستماع إلى أي شخص أو لأي شيء قد يزعجه، وفي الموازين بين الائتلاف والمعارضة حدث شيء لم يحدث من قبل في إسرائيل. تغيب جميع أعضاء الكنيست من المعارضة عن التصويت، وصوت جميع أعضاء الكنيست من الائتلاف مؤيدين للقانون. وكانت النتيجة 64-0. تصويت دكتاتوري. وكأنه رجل واحد، انصاع الحشد لنتنياهو،الذي انصاع بدوره لمجموعة صغيرة من المتطرفين المسيحانيين والعنصريين.
وبرأيي، لم تكن محاكمة نتنياهو هي التي دفعته إلى هذا القرار، الذي سرّع دائرة الملاحقة بينه وبين المتظاهرين. ووراء سبب الهروب من المحاكمة والحفاظ على منصبه وكرامته ومكانته، هناك سبب أكثر من الواقعي. يتعلق الأمر بشيخوخة نتنياهو وبالواقعي الذي اقتحم سور الكبت، الكبت الذي كان بمثابة جدار حماية يقف بين أفكاره حول نهائية الحياة السياسية ونهائية الحياة وبين الرعب الذي تملك من جسده خوفًا من النهاية. كان رد نتنياهو على الرعب الذي اجتاحه هو المحاربة من أجل الحياة بدافع "عليًّ وعلى أعدائي". نتنياهو الذي شهد الاحتجاج المتزايد ضده، بدلا من العمل على تهدئته، شن معركة انتقامية ضد نهائية الحياة، ضد الآخر الذي وعده بالحياة الأبدية وخدعه.
لقد كان هذا التصويت البائس بمثابة اجتياح جامح للجدار،الذي أدى إلى تعطيل شديد للعلاقة بين الحكومة والشاباك والموساد والجيش الإسرائيلي. يؤسس الأب الرمزي القانون من أجل ابنه، ولكن عندما يدير هو نفسه ظهره للقانون، يعتري الابن القلق أو بالأحرى الرعب. أضعف الرعب أجهزة الدفاع والأمن التي يضع المواطنون ثقتهم بها لضمان سلامتهم وأمنهم. الإنذار الصارخ حول تدني الكفاءة العملياتية لاقى لدى نتنياهو آذانا صمّاء. ما رُفض رمزياً، يعود في الواقعي.
في 7 تشرين الأول 2023، حان الوقت لكي يتجرأ إرهابيو حماس ويعبروا الجدار، وهو الجدار الذي استعدوا له جيدًا، وحلموا بعبوره لسنوات لكنهم لم يجرؤوا على ذلك. وبعد مشاهدة الأحداث السياسية في إسرائيل ودراستها، وبعد أن تدربوا بالقرب من الجدار دون أن يعترضهم أحد، وخاصة بعد إلغاء حجة المعقولية، تلقّوا من قيادتهم الضوء الأخضر للتحرك. بدأ الهجوم: ترويع، تخريب للممتلكات، جرح، قتل، تنكيل بالجثث، اختطاف مواطنين مذعورين. في كلا الحدثين، سواء تصويت الائتلاف أو الغوغاء القتلة، بالإمكان تحديد بنية مهووسة ليس لها نقطة توقف. في هجوم حماس انقطع الاتصال بالآخر، سقطت اللغة وسقط معها القانون المكتوب. تم مسح الوصايا العشر. بدون لغة لا توجد ذات. حشود يتملكها الجنون، ثملة من إشباع الدافع، دنست حياة دون أن تفكر في "اليوم التالي" - في الحرب التي ستسبب الدمار والحزن والأسى على كلا الجانبين من الجدار. وماذا حدث لصوت ائتلاف الاستبداد منذ 23/10/7 ؟ صمت. صدمة. ما هذا الصمت؟ هل توقف الهوس؟
מועקת הזמן - ضيق الوقت
אמירות המצביעות על היחס לזמן לצד מועקה בלתי פוסקת תפסו את תשומת ליבי: "ימי השבוע המשיכו, הזמן עבר, הלם שתיכף חנוכה ואני עוד תקוע בשמחת תורה"; "בשגרה, אותו הדבר כמו שהיה לפני רק לא אותו הדבר"; "הזמן עובר מהר אבל לא זז"; "הכל מרגיש זמני, בדרך לאנשהו"; משהו בתחושת הזמן התערער לבלי שוב". כיצד ניתן להבין אמירות אלה בתקופה הזו?
אנו נמצאים באופן תמידי "בין לבין", שוחררו חטופים, אך לא כולם; עוד לא סיימנו לקבור את מתינו; ישנה לחימה אך בשונה ממלחמות ישראל הקודמות היא אינה "בזק", ואיש אינו יודע להעריך את קו הסיום שלה; אזרחים רבים עצרו את החיים שלהם והתגייסו להילחם. 'החיים' מחכים ובה בעת 'החיים' ממשיכים. נקודות ציון שבעבר נדמו ככאלו שמייצרות עצירה, כבר אינן עושות את האפקט הזה.
הזמן בהיותו כזה מייצר מועקה.
מאמרו של לאקאן אודות הזמן הלוגי[1], מאפשר לבחון את "הבין לבין" הזה, ולמקם אותו כ-"זמן להבין" שנמתח עד אינסוף ואינו מגיע לנקודת הכרעה. לאקאן מבודד שלושה שלבים: הרף העין של המבט; הזמן להבין; הרגע להסיק. מבחינתו ערכם הלוגי של כל אחד מהשלבים יתגלה כשונה ובסדר עולה. כל אחד מהרגעים האלו, נספג ברגע הבא אחריו, ורק הרגע האחרון ממשיך להתקיים.
אצביע על שתי נקודות שינסו להבהיר דבר מה על הזמן שלנו.
נקודה ראשונה, הרף העין של המבט, הרגע הראשון, ה-7 באוקטובר, זמן ההבזק מידי. זוועה. מפגש עם ממשי שמותיר את הסובייקט ללא מילים. אין תגובה. רגע שהפך ליותר מהרף עין, רגע ראשון שהתארך ונמתח. זהו גם רגע ראשון ששב וחוזר כשמתגלים עוד פרטים וסיפורים נוספים. זוועה שמגלה שוב ושוב את פניה.
נקודה שנייה, הזמן להבין, הרגע השני, שלעתים יכול להצטמצם להרף העין של המבט - מבט שיכול לכלול בהרף העין שלו את כל הזמן הדרוש כדי להבין, אך לא כך הדבר כאן. הזמן להבין מושהה באמצעות הסיבה ההדדית, "פיסוקים של פרק הזמן", כך מכנה זאת לאקאן. הפסקת אש, חזרה ללחימה, סיוע הומניטרי, רשימת חטופים, מדיה של החמאס המלווה את שחרורם, כל אלו בגדר תנועות מושהות, רגעי היסוס הנגלים פוזיטיבית מתוך מה שלא ניתן לראות, שמכתיבים את המודולציה של הזמן, את ההתקדמות והנסיגה, ואשר יובילו ככל הנראה לשיפוט של הסובייקט בדיעבד, הסובייקט מדינה.
לא קונטינגנטיות דרמטית ולא הניסיון לנצח במלחמה הם אלו שידחקו את המהלך הלוגי להגיע לכדי שיפוט. נדמה שרגע ההכרעה, הזמן להסיק, שמתפקד כאקט ושיחלץ מהמועקה, יכול להיות רק רגע בַּזמן שהינו מסדר אחר. האם יהיה זה שלום? לבינתיים ממתינים ונותרים עם שאלה.
[1] לאקאן, ז. הזמן הלוגי וההכרזה מתוך ודאות מוטרמת. בתוך: כתבים. (תרגום: נ. ברוך) רסלינג. עמ' 183-198.
لفتتني مؤخرًا جمل وتعبيرات تتناول العلاقة بالوقت يرافقها ضيق لا يتوقف: "مرقت أيام الأسبوع، ومضى الوقت. مش عارف كيف صار بده ييجي الحانوكا وأنا بعدني علقان بسمحات توراة[1]"؛ "عادي، مثل كيف كان قبل، بس مش بالضبط مثل قبل"؛ "الوقت بيمرق بسرعة، لكنه مابتحركش"؛ "حاسس كل إشي مؤقت، كأننا بالطريق لشي مكان"؛"إدراكي للوقت تغيّر تمامًا ومش رح يرجع كيف ما كان". كيف نفهم أقوال كهذه في هذه الفترة؟
نعيش في فترة "ما بين بين". حُرِّر المختطفون، لكن ليس جميعهم; لم ننتهِ من دفن موتانا بعد; نعيش فترة حرب لكنها ليست "خاطفة" كحروب إسرائيل السابقة ولا أحد قادر على التكهّن بموعد انتهائها; مواطنون كثرأوقفوا حياتهم وتجنّدوا للانضمام للمحاربة. "الحياة" واقفة، منتظرة وفي الوقت نفسه فإن "الحياة" مستمرة. ثمة نقاط على المحور الزمني اعتادت أن تبدو لنا كنقاط توقف لم تعد تقوم بوظيفتها. يخلق الوقت بصورته هذه الضيق.[1]
مقال لاكان عن الزمن المنطقي[2] هو فرصة لمعاينة هذا "البين بين" وإدراكه على أنه "فترة فهم" تمتّد إلى ما لانهاية ولا نقطة حاسمة في آخرها. يتحدث لاكان عن ثلاث نقاط تتركب منها هذه الفترة:رمشة عين؛ وقت فهم؛ ولحظة استنتاج. بحسب لاكان، تتغيَّر القيم المنطقية لكل من هذه النقاط التي تظهر بترتيب تصاعدي. تمتزج كل لحظة مع التالية لها بحيث تكّف جميعها، ما عدا آخرها، عن الوجود.
سأشير إلى نقطتين في محاولة لشرح شيء ما عن فترتنا الحالية.
النقطة الأولى هي رمشة العين، اللحظة الأولى من 7 أكتوبر.اللحظة الخاطفة الفورية. فظاعة. لقاء مع واقعي يترك الذات مع عجز تام عن التعبير. لاتعليق أو رد. لحظة تحوّلت إلى أكثر من رمشة عين، لحظة أولى استطالت وامتّدَّت. هي لحظة أولى استمرّت بالرجوع إلينا مع اكتشاف المزيد من التفاصيل والقصص. فظاعة تكشف عن نفسها مرة تلو الأخرى.
النقطة الثانية، "زمن الفهم"، اللحظة الثانية التي قد تتقلص أحيانًا لرمشة العين - نظرة قد تحتوي رمشتها على كل الوقت اللازم للفهم، لكن ليس هذا ما هو عليه الأمر هنا. وقت الفهم عالق الآن بواسطة السبب المتبادل، "فواصل في الحقبة الزمنية"، كما يسميها لاكان. هدنة، عودة للقتال، مساعدات انسانية، لائحات بأسماء المختطفين، إعلام حماس الذي يرافق تحريرهم، كل هذه الأمورهي بمثابة حركات موقوفة، عالقة، لحظات تردد تبرز من بين ما لا يمكننا رؤيته تملي تغيّر ومرونة الوقت، التقدم والتراجع، يبدو أنها ستؤدي إلى الحكم على الذات بأثررجعي، الذات "الدولة".
لا العرضية الدراماتيكية ولا المحاولة للانتصار في الحرب هي ما سيدفع بالمحاولة المنطقية للتوصل إلى حكم. يبدو أن اللحظة الحاسمة، لحظة الاستنتاج، التي ستكون بمثابة فعل خلاص من الضيق، لن تكون سوى لحظة واحدة من زمن آخر. هل سيكون هذا سلام؟ حالياً ننتظر ونبقى مع السؤال.
[1] حصلت مجزرة حاماس يوم 7 أكتوبر في عيد"سمحات تورا"، آخر أيام عيد السوكوت
[2] لاكان، ج. الزمن المنطقي والإعلان
חיות-אדם בקיבוץ בארי
1. צירוף מסמני מחודש בשפה העברית, אשר נושא גוון אל-ביתי משהו, הולך וקונה לו אחיזה בדברי ימי תועבת עולמינו: חיות-אדם. חיות (S1) – אדם (S2). תפלצת כימרית שחציה חיה וחציה אדם. האם הצירוף הזה נושא משמעות חדשה או שמשמעות שאינה למעשה קיימת נכפית עליו? זהו האדם שמפעם לפעם נוהג לדחוס את שמו כנגד מסמנים אחרים; בן-אדם, בת-אדם, תת-אדם, על-אדם, פרא-אדם. צירופי תחילית לשם עצם. זהו האדם, בן האדם, שאוהב להעיד על עצמו שאינו חיה. אומרים "מותר האדם מן הבהמה". שרים "לא, אנחנו לא חיות, רק בני אדם"[1]. אלא שהיומרה הזו תקפה רק מן המקום ממנו מדברים, כלומר מפרספקטיבה אחת בלבד, זו של בני האדם. לא מדובר בטענה הנעוצה ברלטיביזם, אלא בטענה הנעוצה בשפה; רוצה לומר, המשפט "אנחנו לא חיות" הוא משפט אמת כל עוד הוא נאמר בשפה שהיא השפה של בני האדם ולא השפה של החיות (ככל שיש כזו, אם בכלל), משום שעבור החיות האחרות אנחנו איננו אלא חיות. אדם יכול לומר: אני מדבר. החיה לא יכולה לומר כדבר הזה. זה רק עבור בני האדם שחלק מן היצורים זוכה לכינוי "חיות", חלק אחר זוכה לכינוי "חיות-אדם" וחלק אחר זוכה לכינוי "אדם". וקוהלת החכם ידע כבר לומר ש"מִקְרֶה בְנֵי-הָאָדָם וּמִקְרֶה הַבְּהֵמָה, וּמִקְרֶה אֶחָד לָהֶם--כְּמוֹת זֶה כֵּן מוֹת זֶה, וְרוּחַ אֶחָד לַכֹּל; וּמוֹתַר הָאָדָם מִן-הַבְּהֵמָה אָיִן, כִּי הַכֹּל הָבֶל"[2]. "הכל הבל", זה ביטוי המכוון לממשי, מעבר למובן ולמשמעות.
2. היגיון כזה אפשר למצוא גם בפרספקטיבה שממנה ניתן להשקיף על מאורעות הזוועה של השביעי באוקטובר 2023. מזכ"ל האו"ם, אנטוניו גוטרש, אמר ש"מתקפת חמאס לא התרחשה בחלל ריק"[3]. "העם הפלסטיני נתון ל-56 שנים של כיבוש חונק" אמר המזכ"ל והוסיף: "הוא רואה את אדמתו נשחקת בעקביות בגלל התנחלויות ואלימות, אנשיו נעקרים מבתיהם - ואז הבתים נהרסים. תקוות הפלסטינים לפתרון פוליטי מתפוגגות". מזכ"ל האו"ם מתמקם כמי שיודע. גם כותבים ישראלים כמו גדעון לוי, שפרסם בעיתון הארץ מאמר שנשא את הכותרת המדברת בעד עצמה: "אי אפשר לכלוא שני מיליון בני אדם בלי שזה יגבה מחיר אכזרי"[4], טוענים למעשה שיש ברשותם ידע אודות הסיבתיות ההיסטורית: S1 מוביל או גורם ל-S2. "מאחורי כל זה", כתב לוי, "עומדת השחצנות הישראלית". טענה כזו מניחה מראש יחס של סיבה ותוצאה, בין S1 ("לכלוא שני מיליון בני אדם","השחצנות הישראלית") לבין S2 ("מחיר אכזרי", "כל זה").
3. בלתי אפשרי להשקיף מחוץ לשפה. הקולות הקוראים לבחון את העוולות שנעשו לפלשתינים תושבי עזה על-ידי ישראל לפי פרספקטיבה של כיבוש או סגר או מצור שהטילה מדינת ישראל על רצועת עזה, אומרים שניתן להבין או לתרץ, להסביר או לנמק את מעשי הזוועה על-ידי אותן עוולות כביכול. לשון אחר: לשיטתם, את מאורעות השביעי לאוקטובר יש לבחון בפרספקטיבה היסטורית של שרשרת סיבות בה האחת הולידה את רעותה וכן הלאה. אלא שנקודת מבט זו, מתיימרת להיות ממוקמת אי שם בחוץ, על כוכב אחר. לעומת זאת, מי שנוכח פה בתוך השפה של המקום הזה לא יכול לשים עצמו כאילו הוא תופס את הטבח שכל מטרתו הייתה להמית יהודים באשר הם, כאילו הטבח הזה קשור בהיסטוריה כלשהי בכלל ובהיסטוריה של העימות הישראלי-פלשתיני בפרט. הפרספקטיבה, כמו גם ההיסטוריה, תקפות מן הבחינה של שרשרת הסובבים והמסובבים רק כל עוד לא נעשה המעבר לאקט קטסטרופלי – ומרגע שנעשה מעבר לאקט וזוועה שוחררה אל העולם, ההיסטוריה קורסת. באותו הרגע היא הופכת ללא רלבנטית וכל סמבלנט של סיבתיות המניח כאילו S1 הוא הסיבה ההיסטורית של S2 נעלם זה מכבר ביחד עם חיים שקופחו באכזריות שלא ניתן היה לדמיין. אותו מקף שמחבר את מה שלא ניתן לחיבור אלא באופן מאולץ ואשר מייצר צירוף מסמני חדש וחסר משמעות (חיות-אדם, S1-S2), מחבר כביכול גם את מה שלא ניתן לחיבור במובן של סובב ומסובב. זהו מקף שהוכה במהלומת מעדר עד קיפוד הראש מן הגוף, עד כדי קטיעה מלאה של שרשרת מסמנים, לכדי צירוף נטול מובן ומוליך שולל כמו "מאחורי כל זה" (S1) – "עומדת השחצנות הישראלית" (S2). וגם במקרה זה, אין מדובר בשאלה שלרלטיביזם או אבסולוטיזם; מדובר בביתור פולח של S1 מ-S2 . יש היסטוריה, אבל אין סיבה היסטורית; אין סיבה היסטורית לאוושוויץ. אין סיבה היסטורית למאורעות קיבוץ בארי וכפר עזה ורעים. מפאת הביתור הזה, בלתי אפשרי לתת הסבר כלשהו למאורעות התפלצתיים הללו. מדובר בקריעה אלימה של שרשרת המסמנים, כריתה של מסמן אחד ממשנהו, ולכן גם כריתה של ידע מונח.
[1]שישי שבת. זקני צפת, מילים: מאור כהן
[2] קוהלתג, יט
[3]https://www.haaretz.co.il/news/politics/2023-10-24/ty-article/.premium/0000018b-62ab-d230-a1bf-6bbb98360000
[4]https://www.haaretz.co.il/opinions/2023-10-08/ty-article/.premium/0000018b-0aac-dae9-adcb-abbf619e0000
