הפרדוקס הכפול של הטראומה והסינגולריות של הקיום

‍

להיות או לא להיות זוהי שאלה רטורית במבנה כיאסטי ששני אבריו מקיימים מתח של ניגוד טראגי בתוכו. הא-פוריה תחושת מבוכה, חוסר אונים וחוסר מוצא, של הבין לבין, היא מצב שהוא ריק מפתרון, ממנו הסובייקט נדחף לפעול ובלבד שיפטר ממצב בלתי נסבל זה. מה-7 באוקטובר ועד היום, הקליניקה היא מקום ששאלות כיאסטיות כמו לדעת או לא לדעת, ללכת או לא ללכת, להרוג או לא להרוג, להיהרג או לא להיהרג מגיחות. נגע בהם בעזרת המלט ולאקאן;

עם הופעת הרוח, על הרציף של מבצר אלסינור, ניסה הורציו, חברו של המלט, לעצור בעדו מללכת אל רוח אביו הקוראת לו:  ״אל תלך, - מדוע לא? הוא שוב קורא אלי, אחריו אלך! - מה אם ימשוך אותך אל שפת הזרם, או אל פסגת הצוק המזדקר ברוב אימה מעל הים, ושם ילבש צורה אחרת, מזוועת, אשר תחשיך את שכלך, תכה אותך בשיגעון. חשוב עליך. כי המקום ההוא נורא מאוד, והוא מוֹסֵך עִוועים ואבדון בקרב כל אדם המסתכל ממרום הצוק אל מעמקי הים ומאזין לרעמו.״ הורציו מזהיר את המלט מפני ההכרעה הטראגית אך רוח אביו קוראת והוא הולך - כי ברגע שהשאלה הכיאסטית מופיעה ואִתה הא-פוריה, ההכרעה אם ללכת או לא ללכת כבר נכפית על הסובייקט; על פי לאקאן :״זה מה שמראה לנו המבנה עצמו של הפנטזמה, ברגע בו המלט נמצא בשיא הכרעתו, על סף החלטתו, הנה הוא משאיל עצמו הלכה למעשה לאחר״. (1). אם כך, האם כאשר הסובייקט ניצב בפני שאלה כזאת, מה שיקבע הוא רצונו של האחר,  כציות לשאלה המטרידה של הפנטזמה:  כמו מה האחר רוצה אותי?

וזהו גורלו של המלט: ״במקום נסיך מאושר רואים אנו קורבן אומלל של זרע הפורענות שזרעו הוריו... הוא מודרך על ידי הציווי הנורא של רוח אביו המת ״תרצח! והרוצח חייב להירצח״ (2) . כמי שנולד לשפה נולד הסובייקט לשלשלת הדורות, וכך ״פולחן גאולת הדם, הוונדֵטָה, מסכנת לא רק את המדינה אלא גם את רוחו ונפשו של הנוקם, שכן היא עלולה להרוס את צלם האדם שבו, את שפיות דעתו. אנשים רבים בוגדים בהמלט, אך הבגידה העיקרית, המייסרת מכולן היא בגידת הוריו. הם התגלו כמשענת קנה רצוץ. נגועים בחולשה, בעליבות, בשפלות רוח, ועל הבן מוטל לשאת את מלוא העומס הרגשי של כישלונם״(3). האמנם זהו צו הדורות? לבגוד בבנים? והאמנם זה גורלם של הבנים? קשה שלא לקרוא את הדברים עם המבט עלינו ולשאול: האין זה כך גם בארצנו היום? האין שאלתו של המלט יושבת בתוך השאלות לדעת או לא לדעת, ללכת או לא ללכת, להרוג או לא להרוג, להיהרג או לא להיהרג? והאם יכולנו לומר על פי מבנה הפנטזמה כי ההכרעה לדעת היא הכרעה של הסובייקט וההכרעה לא לדעת היא ההכרעה של האחר, האחר של הלא מודע או האחר של ההורים, המדינה, המפקד, החברים? ולפיכך האין שאלתו של המלט היא שאלתו של כל אדם היום?

הקליניקה היא המקום של הא-פוריה להופיע, היא המקום של האמת,  וככל שהוא יחתור יותר לדעת, כך תקשה יותר ההכרעה האם ללכת, האם להרוג, האם להיהרג ולשם מה? שהיא בעצם השאלה:  האם להיות. כי האם להיות שלא כמו השאלה של הפנטזמה - כמו מה האחר רוצה אותי - היא שאלה של ההוויה והיא מכילה בתוכה גם את השאלה איך להיות? או: כמו מה אני רוצה להיות? -  הרגע הזה של הבין לבין, זהו הרגע הקריטי של הקליניקה, אם רק נשכיל לשהות בו עם המבוכה ועם חוסר האונים של הא-פוריה, מרוקנים מכל תביעה, מוכנים להגחת סובייקט - הסובייקט של ההוויה ולא של האחר.

* אַפּורִיָה: מיוונית (ἀπορία) הוא מצב של בלבול ומבוכה הנובע מסתירות בטיעונים לוגיים. המונח מאפיין את סיומם של הדיאלוגים המוקדמים של אפלטון. משמעות המילה ביוונית היא בלבול, חוסר מוצא. בפילוסופיה יוונית משתמשים במושג כדי לתאר את המבוכה שחשו בני שיחו של סוקרטס כאשר הביא אותם לסתירה.

קריאה:

1.   לאקאן, מתוך פסיכואנליזה, מס׳ 7, אפריל 1998, עמ׳ 13, שיעור 6 סמינר 6).

2.   שייקספיר, המלט, תרגום ט. כרמי, מתוך המבוא של צבי יגנדורף, הוצאת דביר, 1981.

3.   שם. עמ׳ 49.

أكون أو لا أكون هو سؤال بلاغي ذو بنية من التعاكس البلاغي يحافظ طرفاه على توتر من التناقض المأساوي الذي يُدخِل الذات لحالة آ-فوريا؛ حالة من الوقوف في الوسط، من الإحراج والعجز وعدم القدرة على إيجاد مخرج، الذي يدفع الذات إلى التصرف شرط أن تتخلص من هذاالوضع الذي لا يطاق. منذ 7 أكتوبر وحتى اليوم، أصبحت العيادة مكانا تظهر فيه الأسئلة البلاغية مثل أأعرف أو لا أعرف، أذهب أو لا أذهب، أَقتُل أو لا أَقتُل، أُقتَل أو لا أُقتَل. سأتطرق إلى هذه الأسئلة بمساعدة هاملت ولاكان.

عندما بدأت الرياح تهب على رصيف قلعة إلسينور، حاول هوراشيو، صديق هاملت، منعه من الذهاب إلى روح أبيه التي تناديه: "لا تذهب، - لم لا؟ إنه يناديني ثانية، سأتبعه!" – أخشى أن يقتادك إغراءً إلى الطوفان يا سيدي أو إلى قمة صخريةمرعبة تطل من فوق قاعدتها إلى البحر وهناك يتقمص شكلًا مرعبًا آخر قد يسلبك سلطان العقل ويجر بك نحو الجنون، تأمل، إن المكان وحده، دونما دافع آخر، ليشحن الذهن بخواطر اليأس إذ ينظر المرء من شاهق العلو إلى البحر ويسمعه هادرًا في القرار السحيق." يحذر هوراشيو هاملت من القرار المأساوي، لكن روح والده تنادي وهو يلبي النداء، لأنه بمجرد أن يظهر السؤال البلاغي ترافقه ال آ-فوريا، فإن الحسم الذهاب أم عدم الذهاب يكون قد فُرض بالفعل على الذات؛ وفقا للاكان: "هذا ما يظهره لنا هيكل الهوام ذاته، في اللحظة التي يكون فيها هاملت في ذروة الحسم، على وشك اتخاذ قراره نجده في الواقع يعيرنفسه للآخر". وبالتالي، عندما تواجه الذات السؤال، فإن ما سيحدد قرارها هو الطلب الذي يطلبه الآخر، وفقا للتفسير الذي تقدمه الذات للسؤال: مثل ماذا يريدني الآخر أن أكون؟

وهذا هو مصير هاملت: "بدلاً من أمير سعيد، نرى ضحية بائسة لبذور الكارثة التي زرعها والداه... يقوده الأمر الرهيب الذي فرضه شبح أبيه المتوفى، "أقتل! والقاتل يجب أن يُقتل". [2]. وبما أنها مولودة لداخل اللغة، فإن الذات تولد في سلسلة الأجيال، وبالتالي فإن "طقوس الفداء بالدم والثأرلا تعرض الدولة للخطر فحسب، بل تعرض أيضًا روح ونفس المنتقم للخطر، لأنها من الممكن أن تدمر إنسانيته وسلامة عقله." يخون الكثير من الناس هاملت، لكن الخيانة الأكبروالأكثر إيلامًا هي خيانة والديه. لقد تبين أنهما جدار مائل. " ملوثان بالضعف والبؤس والحقارة، وعلى عاتق الابن، تقع مهمة تحمل كامل العبء العاطفي نتيجة فشلهما"[3]. أهكذا حقا يكون قدر الأجيال؟ خيانة الأبناء؟ وهل هذا حقا هو مصير الأبناء؟ من الصعب ألا نقرأ هذه الأمور في السياق الذي يدور الحديث عنه هنا ونتساءل: أليس هذا هوالحال أيضًا في بلادنا اليوم؟ ألا يكمن سؤال هاملت ضمن أسئلة مثل أأعرف أو لا أعرف، أذهب أو لا أذهب، أَقتُل أو لا أَقتُل، أُقتَل أو لا أُقتَل؟ وهل كان بإمكاننا أن نقول، بناءً على بنية الهوام، إن قرار المعرفة هو قرار الذات وقرار عدم المعرفة هو قرار الآخر، آخر اللاواعي أو الآخر الأبوين، الدولة، القائد، الأصدقاء؟ ولذلك، أليس سؤال هاملت هو سؤال كل إنسان اليوم؟

العيادة هي المكان الذي تظهر فيه ال آ-فوريا، وهي مكان الحقيقة، وكلما سعت الذات إلى المعرفة، كلما أصبح من الصعب عليها أن تقرر أن تذهب، أو أن تَقتُل، أو أن تُقتَل، ومن أجل ماذا؟ وهذا، في الواقع، هو السؤال: هل أكون؟ لأن السؤال هل أكون، على عكس سؤال الهوام - مثل ماذا يريدني الآخرأن أكون؟ - هو سؤال الكينونة، وهو يتضمن بداخله أيضًا سؤال كيف أكون؟ أو:مثل ماذا أريد أن أكون؟ - هذه اللحظة من ال آ-فوريا، هي اللحظة الحاسمة في العيادة، إذا كنا نتمتع بالذكاء الكافي لنتمكن من مجرد البقاء فيها رغم الحرج والعجز، فارغين من كل المطالبات، جاهزين لظهور الذات - ذات الكينونة وليس ذات الآخر.

* آ-فوريا (من اليونانية: ἀπορία) هي حالة من الارتباك والحرج الناتجة عن التناقضات في الحجج المنطقية. يصف هذا المصطلح نهاية حوارات أفلاطون المبكرة. الكلمة في اللغة اليونانية تعني الارتباك، وعدم إيجاد الاتجاه أو المخرج. في الفلسفة اليونانية، يُستخدم المصطلح لوصف الحرج الذي يشعر به محاورو سقراط عندما كان يضعهم أمام تناقض.

قراءة:

1. لاكان، من التحليل النفسي، العدد 7، أبريل 1998، ص 13.

2. شكسبير، هاملت أمير الدنمارك، ترجمة جبرا إبراهيم جبرا، المؤسسة العربية للدراسات والنشر، بيروت، 1979

3. نفس المصدر. الصفحة 49.

‍

‍

דברי ימי ההיסטוריה של הפסיכיאטריה כוללים גם את הניסיונות המשונים לפענח את מה שנקרא אז "שפה סכיזופרנית" [2, 1]. חוקרים, פסיכיאטרים ואחרים, כילו קריירות על ההשערה לפיה חולי סכיזופרניה מדברים בשפה אחרת. כשהם אולי מדמיינים עצמם לז'אן-פרנסואה שמפוליון, סברו הללו שאם רק יפענחו את כללי הדקדוק והתחביר של שפה מסתורית וסמויה זו, יוכלו לתת מובן לבליל ההברות, הצלילים והמילים, ולהבין את פשר הנאולוגיזם ומעוף האסוציאציות שמציגים סובייקטים אלו. למרות שהביטוי "שפה סכיזופרנית" היה מצוי לעתים קרובות בספרות הפסיכיאטרית של המאה העשרים, לא תמיד היה ברור אם מדובר בשפה אחת שלכל חולי הסכיזופרניה או של רבים מהם, או שמא מדובר באוסף של שפות פרטיות של כל אחד מן החולים, כמו היה מדובר בגרסה מחודשת ופתולוגית של מגדל בבל. למרבה התדהמה, היו אף פסיכיאטרים שביקשו לתת את הרושם שהם יודעים ואף יכולים לשוחח בשפה סכיזופרנית, ומכאן גם נבעה טענתם שאחרים, שאינם חולים, יכולים גם הם ללמוד שפה זו וכך לתקשר עם חולים סכיזופרניים ואז גם לפרש דלוזיות סכיזופרניות מוזרות ומורכבות.

הגלגול המעודן של הקוריוז הזה מן ההיסטוריה של הפסיכיאטריה, בא היום לביטוי במה שנקרא "פסיכותרפיה רגישת תרבות". במקרה זה, הנחת המוצא היא שבני אדם שונים מגיעים ממוצאים אתניים וגאוגרפיים שונים ומתרבויות שונות, שפת האם שלהם שונה, ההשתייכות הלאומית שלהם שונה, כמו גם הרקע הדתי שלהם וזהותם הדתית. רוצה לומר, הם מדברים ב"שפות תרבותיות" שונות זו מזו. הואיל וכך, מכיוון שלא ניתן להבין אותם מפרספקטיבה מערבית, הווה אומר עם "השפה המערבית", אזי גם לא ניתן לקיים עמם מפגש פסיכותרפי אלא אם לומדים כביכול לדבר בשפתם – "השפה האחרת".

לאחרונה, בימים הקשים הפוקדים את ישראל, ומול הזוועה של מאורעות השביעי לאוקטובר והניסיונות לתת להם הסבר, ולו חלקי, נשמעת גם טענה כאילו עלינו להביא בחשבון שמעשי הזוועה שהתחוללו בקיבוץ בארי, בכפר עזה ובמסיבת נובה ברעים, עליהם שמענו גם מפי המחבלים עצמם בהקלטות חקירות השב"כ שפורסמו, ניתנים לפענוח אם רק נשקול או נשכיל לקבל את האפשרות, שישנה "שפה אחרת" או "שפה חדשה" בה עלינו להשתמש כדי להבין, כדי לתת מובן ומשמעות, למה שהוא לחלוטין ובאופן מוחלט חסר כל מובן. מול הזוועה, שמכוּננת ככזו בדיוק משום שהיא חסרת כל משמעות, ובדיוק משום שאם הייתה לה משמעות אזי היא לא הייתה זוועה, אנו מזמנים את הפנטזמה על מנת שתמלא את החורים. הפנטזמה, כאילו אנו נדרשים ל"שפה חדשה" או ל"שפה אחרת", שבאמצעותן נוכל להבין את האחר הרדיקלי, זו הפנטזמה של ההזדהות עם המסמן, של הניכור של הסובייקט במסמן [3]; מסך שאיתו הסובייקט הוא אפקט של מסמן אחד על מסמן אחר. כל פירוש מוסיף עוד מסמן לשרשרת, עד אינסוף. זו מטונימיה של "שפות אחרות" אשר מחייבת לקבל את המציאות כביכול שלפיה לכל אחד ואחת שפה משלו ודרך משלו להגיד שלום [4]. מה שהשערה זו, כמו גם ההשערות של "שפה סכיזופרנית" ושל "שפה תרבותית", מחמיצות, הוא את העובדה הפשוטה, החותכת, שאין "שפה אחרת", שישנה רק שפה אחת והיא לא תופסת את הכל. שישנו יסוד מסדר אחר, מן הצד של ההפרדה, שאיננו מסמן, שעובד אחרת מאשר הניכור, ושאותו פוגשים בעת המפגש עם הממשי כאשר משהו מן הטראומה מתפרץ ויש אפקט של התעוררות.

מקורות:

1.    R.Sommer et al. Is There a Schizophrenic Language? Arch Gen Psychiatry. 1960; 3(6):665-673.

2.   S.Schwartz. Is there a schizophrenic language? Published online by Cambridge University Press:  04 February 2010.

3.   J.Lacan. TheSeminar of Jacques Lacan: The Four Fundamental Concepts of Psychoanalysis (BookXI). W. W. Norton & Company; Revised edition (April 17, 1998).

4.   אורחים לקיץ / נעמי שמר.

‍

‍

אני נהנה לצפות מפעם לפעם בתוכניות הריאליטי של השירה כדוגמת ה-אקס פקטור הבריטי. מדובר על מופע טלוויזיה. יש במה, יש קהל, וארבעה מוזיקאים, שקיבלו על עצמם לשפוט את השירה. מתעוררת בי סקרנות בכל פעם מחדש, כאשר "אודישנרית"[1] חוששת, לעיתים מבוהלת, ואז מתחילה לשיר ובאופן מפתיע שירתה יציבה ומלאת עוצמה. מהרגע המפחיד של לפני, דרך השיר ועד שכל אחד מארבעת "השופטים" אומר את דברו, מתחוללת דרמה. ברגע שאותה מתמודדת מצליחה להפתיע עם קולה המרגש, הקהל יוצא מגדרו.

 ישגם רגעי דרמה נוספים שמספק  ה"גולדן באזר" (golden buzzer). זה לחצן מוזהב שנמצא במרכז שולחן השופטים. כל שופט רשאי ללחוץ עליו פעם אחת בלבד עבור מועמד שלדעתו של אותו שופט היה "מחונן" בשירתו באופן שמצדיק קפיצה מיידית לשלב הגמר של ההופעות. ברגע שהגולדן באזר נלחץ, הקהל צועק בשאגות התרגשות, קונפטי יורד מהשמיים והמועמד או המועמדת כמעט קורסים על הבמה מרוב עונג. 

אבל לא רק אלה ששרים "יפה" או  "מדויק" מגיעים לתוכנית. ישנם גם מתמודדים, שמגיעים לאודישן, כשהם לדעת השופטים חסרי מודעות לחלוטין לגבי קולם "הרע" ושירתם "המזייפת". על פי מדד טעמם של השופטים, מדובר בחסרי כישרון מוסיקלי. נותנים להם במה על מנת להשפיל אותם לפני הקהל הלועג להם, זאת בשביל הרייטינג- שם הדחף להשפיל מוכר (sells).

בתחרות מהסוג הזה אחרי השלב שבו מקימים את "הנבחרת" של הזמרים, ממשיכים מתוכנית לתוכנית להדיח ולהמליך עד שמכתירים את הזוכה. למעשה השירה המענגת, שלשמה התכנסנו הופכת להיות בשירות הדחף, שהולך בכיוון של רצף רגעים של הנבחר לצד המודח. הפעימה החוזרת היא "המלך מת. יחי המלך החדש". זו תמצית הדחף במקרה הזה.

המהירות שבה נקבע בפריים טיים "גורלו של האדם השר" צריכה להיות מותאמת לתוכנית טלוויזיונית שעובדת על סיפוקי דחף מהירים ב-פולסים (pulses) חזקים, אחרת אתה, הבמאי, איבדת את הצופה,שאיבד עניין, כי במקביל מתרחשות עוד כמה דרמות טלוויזיוניות המתחרות על ליבו או סיפוק דחפיו. לכן באופן מובנה האודישנר חייב להיות ממוקם כאובייקט להתענגות, וכשהוא מודח הוא הופך לאובייקט פסולת.

התוכנית שתיארתי מנסה למכור "כוכבים נולדים". הבעיה המרכזית של תחום השירה היא אותה דחיפה לכוכבות, שדוחפת לשיפוט סלקטיבי, אשר פוסל על ימין ועל שמאל את השירה הסובייקטיבית.

לשיר "טוב" או "רע", זה במשלב הדמיוני. רבים שאוהבים לשיר, מקבלים כבר מילדותם את המסר שרק מעטים יכולים, שהם לא טובים בזה- מה שמביא אותם לנטוש את האיווי לשיר. 

הזמרים המאומנים היטב לאודישן, באים על מנת להפנט עם שלמות ביצועית, אבל נדיר ששירה כזו תהיה מ-הלא מודע. זו שירה המופקת באמצעות שליטה מודעת עם עבודה מאומצת מתוך אמונה ביחס המיני.

כשפגשתי את "הדרך לגילוי הקול"[2]- דרך ללימוד שירה, שהמציאה זמרת האופרה השבדית ולבורג ורבק סוורדסטרום -פגשתי אוצר. הדרך הזו מלמדת שעבודה עם הקול אינה פיתוח קול במובן התרבותי-מוסיקלי המקובל. אותה זמרת התחילה להמציא את "הדרך" אחרי שאיבדה את קולה, כלומר הקול שלה לא עמד עוד לרשותה, ולכן הייתה צריכה למצוא את הדרך להשיב אותו. פיתוח קול, כפי שאני קורא מושג זה, מבוסס על מאמץ קולי שמביא זמרים לדלקות במיתרי הקול ואף למצבים של חוסר יכולת לדבר ולשיר. המאמץ הקולי קשור גם בתובענות להופיע ערב ערב או כמה פעמים ביום. 

אפשר לראות תופעה זו של מאמץ יתר גם אצל ספורטאים הישגיים שלעיתים נפצעים פציעות חמורות. אידיאל ההישגיות משתלט על אהבת השירה או אהבת הספורט כמו גם הסיפוק המגיע מהגרייה החזקה של הגוף באימון הגופני או הקולי, ולמעשה מסלול ההתענגות פולש למסלול האיווי. ההישגיות היא לא בלי הדחיפה לאהבת הקהל, ואהבה זו, שאפשר לקרוא לה גם"מראה מראה שעל הקיר, מי היפה בכל העיר", מצמצמת את שדה האיווי שהולך עם הקונטינגנטי של הלא מודע, לממד של שליטה והשתלטות: כלומר הפיכת הגוף לאובייקט שנתון תחת מאמצים ולחצים רודניים בשביל הזנה נרקיסיסטית והתענגות הגוף.

הדרך לגילוי הקול הנשענת על תפיסה אנתרופוסופית, נועדה לאדם השר, ואינה מתיימרת לקבוע אם שר טוב או רע. מי שאוהב לשיר, מוזמן להיות שותף לדרך. גם מי ש"מזייף", ימצא את דרכו. "הדרך" מכוונת ל"אין יחס מיני": היא אינה תומכת בעבודה מסיבית על מיתרי הקול או על האופן "הנכון" לנשום בשירה. היא אינה מאמינה ב"כוכבים". היא תומכת בתרגילים גופניים, קוליים ומחשבתיים המביאים להרפיה, ועבודה זו מאפשרת לקול להופיע באופן חופשי. האפקטים של ההרפיה דומים לאפקטים של ההרפיה באנליזה. כפי שבאנליזה האסוציאציות החופשיות עולות לכדי דיבור, כך בדרך הלימוד הזו עולה ונשמע הקול השר. נוצר הבדל בין "אני שר"  לבין "זה שר בי", שזו  השירה הסובייקטיבית.  

[1]"אודישנרית" זו המצאה בעברית שמכילה  audio- קול, audience- קהל, ואת הנטיה של אותם מתמודדי שירה ללכת במשך השנים שוב ושוב לאודישנים, מבחני במה.

[2]ולבורג ורבק- סוורדסטרום, הדרך לגילוי הקול, הוצאת הרדוף 1994, תרגום: שרה רפאלי.

‍

‍

‍

أستمتع من وقت لآخر بمشاهدة برامج الواقع الغنائية مثل برنامج The X Factor البريطاني. الحديث عن برنامج تلفزيوني. هناك مسرح، وهناك جمهور، وأربعة موسيقيين أخذوا على عاتقهم الحكم على جودة الغناء. ينتابني الفضول في كل مرة من جديد، عندما تكون "المتسابقة" (האודישנרית) خائفة، وأحيانا مرتعبة، ثم تبدأ في الغناء ويا للمفاجأة فها هي تغني بكل ثبات وقوة. بداية باللحظة المخيفة قبل الغناء، مرورًا بالأغنية وإلى أن يقول كل من"الحكام" الأربعة كلمته، هناك دراما متواصلة. بمجرد أن تتمكن المتسابقة من مفاجأة الجميع بصوتها المؤثر، يشتعل حماس الجمهور.

هناك لحظات درامية أخرى يمنحنا إياها " الباز الذهبي". إنه زر ذهبي في وسط طاولة الحكام. ويجوز لكل واحد منهم أن يضغطه مرة واحدة فقط للمرشح الذي يرى ذلك الحكم أنه "موهوب" في غنائه لدرجة تبرر نقلته الفورية إلى المرحلة النهائية من العروض. بمجرد الضغط على" الباز الذهبي"، تتعالى صرخات الجمهور حماسًا، وتتساقط قصاصات الورق من السماء، ويكاد المتسابق أن ينهار على المسرح من شدة اللذة.

لكن ليس فقط أولئك الذين يغنون بشكل "جميل" أو "دقيق" هم الذين يصلون إلى البرنامج. هناك متسابقون آخرون يتقدمون لتجربة الأداء وهم، حسب رأي الحكام، غير مدركين بالمرة أن صوتهم "سيئ" وأن غنائهم "نشاز". وفقا لمؤشر ذوق الحكام، فإنهم يفتقرون إلى أي موهبة موسيقية. يتم منحهم منصة من أجل إذلالهم أمام الجمهور الذي يسخر منهم، وذلك من أجل معدلات المشاهدة -حيث الدافع للإذلال يبيع (sells).

في هذا النوع من المنافسة، بعد المرحلة التي يتم فيها إنشاء "فريق" المغنيين، يستمر البرنامج من حلقة لأخرى: عزل وتتويج حتى يتربع الفائز على العرش. في الواقع، يتحول الغناء الذي يشعرنا باللذة، والذي اجتمعنا من أجله، إلى أداة تخدم الدافع الذي يسير في اتجاه سلسلة من لحظات المختار إلى جانب المعزول. ويكون الإيقاع المتكرر: " مات الملك. يعيش الملك الجديد". هذا هو جوهر الدافع في هذه الحالة.

من الضروري أن تتكيف السرعة التي يتحدد بها "مصير الشخص الذي يغني" في ساعة المشاهدة القصوى مع برنامج تلفزيوني يعمل على الإشباع السريع للدافع عن طريق نبضات (pulses) قوية، وإلا فإنك أيها المخرج قد خسرت المشاهد الذي فقد الاهتمام لأنه، في الوقت ذاته، هناك عدة أعمال درامية تلفزيونية أخرى تتنافس على قلبه أو على إشباع دوافعه. لذلك وبطريقة منظمة، يجب أن يوضع المتسابق كموضوع للتلذذ، وعندما يتم عزله يتحول إلى موضوع نفاية.

يحاول البرنامج الذي وصفته بيع "ولادة النجوم". المشكلة الأساسية في مجال الغناء هي تلك الدفعة نحوالنجومية، التي تدفع بالحكام إلى الحكم الانتقائي، الذي يستبعد الغناء الذاتي في معظم الأحيان.

كون الغناء "جيد" أو "سيء" يندرج في البعد المخيالي. يتلقى الكثيرون من محبي الغناء إشارات منذ الطفولة مفادها أن قلّة من البشر فقط قادرون، وأنهم ليسوا جيدين في هذا الأمر - مما يدفعهم إلى التخلي عن رغبتهم في الغناء.

يأتي المغنون المدربون جيدًا على الخضوع لمثل هذه الاختبارات ليبهروا بأدائهم المُتقن حد الكمال، لكن من النادر أن يكون مثل هذا الغناء من اللاوعي. إنه غناء نابع من السيطرة الواعية بالإضافة إلى العمل الجاد من منطلق الإيمان بالعلاقة الجنسية.

عندما صادفت "الطريق لاكتشاف الصوت"[1] - وهي طريقة لتعلم الغناء، اخترعتها مغنية الأوبرا السويدية فالبورج ويربيك سفاردستروم – وجدت كنزًا. تشرح هذه الطريقة أن العمل مع الصوت ليس تطويرا للصوت بالمعنى الثقافي الموسيقي الشائع. بدأت هذه المغنية في ابتكار "الطريق" بعد أن فقدت صوتها، مما يعني أن صوتها لم يعد يسعفها، لذلك كان عليها أن تجد طريقة لاستعادته. يعتمد تطوير الصوت، حسب فهمي لهذا المصطلح، على بذل جهد صوتي يؤدي إلى التهاب الحبال الصوتية لدى المغنيين وحتى إلى حالات من فقدان القدرة على الكلام والغناء. يرتبط الجهد الصوتي أيضا بالالتزام بالأداء كل مساء أو عدة مرات في اليوم. 

يمكن رؤية ظاهرة الجهد المفرط هذه أيضَا لدى الرياضيين التنافسيين الذين يعانون أحيانا من إصابات خطيرة. يستحوذ المثل الأعلى للإنجاز على حب الغناء أو حب الرياضة بالإضافة إلى الاكتفاء الناجم عن التحفيز القوي للجسم أثناء التدريب البدني أو الصوتي، وفي الواقع يتسلل مسار التلذذ إلى مسار الرغبة. لا تخلو المنافسة من الدفع من أجل حب الجمهور، وهذا الحب، الذي يمكن أن يطلق عليه أيضا "أخبريني أيتها المرآة، من هي الأجمل في المدينة بأكملها"، يقلل من مجال الرغبة الذي يتماشى عرضية اللاوعي، إلى بُعد من السيطرة والهيمنة: أي تحويل الجسد إلى موضوع يخضع لجهود وضغوطات استبدادية من أجل تغذية النرجسية وتلذذ الجسد.

إن طريقة اكتشاف الصوت، التي تقوم على المفهوم الأنثروبوسوفي، تستهدف الشخص الذي يغني، ولا تّدعي أن بإمكانها أن تحدد ما إذا كان غناؤه جيدًا أم سيئًا. مُرَحّب بكل شخص يحب الغناء أن ينضم إلى الرحلة. حتى أولئك الذين يغنون "نشازَا" سيجدون طريقهم. "الطريقة" توجه إلى "عدم وجود علاقة جنسية" : فهي لا تدعم العمل المكثف على الحبال الصوتية أو على الطريقة "الصحيحة" للتنفس أثناء الغناء. إنها لا تؤمن بـ "النجوم". بل تدعم التمارين البدنية والصوتية والذهنية التي توصل إلى الاسترخاء، وهذا العمل يفسح المجال للصوت بأن يظهر بحرية. تأثيرات الاسترخاء تشبه تأثيرات الاسترخاء في التحليل النفسي. وكما هو الحال في التحليل النفسي فإن التداعيات الحرة ترتقي بصورة كلمات، كذلك في طريقة التعلم هذه يرتفع صوت الغناء ويُسمع. يتولد الفرق بين"أنا أغني" و"الغناء في داخلي"، وهو الغناء الذاتي.

[1]  فالبورجوريبيك سفاردستورم، الطريق إلى اكتشاف الصوت، دار هاردوف للنشر 1994، ترجمة: سارةرفالي.

‍