דרכי התנגדות
מונח ה"התנגדות" כפי שפרויד המשיג אותו במסורת האנליטית, מצביע על הכוח שפועל בתוך הנפש כנגד עלייתם של החומרים של הלא מודע והפיכתם למודעים. מתוך זיהוי אותו כוח הקיש פרויד את קיומו של תהליך ההדחקה. עם לקיחת ההתנגדות ותהליך ההדחקה בחשבון, סלל פרויד את דרכה האתית הייחודית של הפרקטיקה האנליטית בניהול ובהכוונת הריפוי.
למונח"התנגדות" במישור החברתי והפוליטי קונוטציות והגדרות אחרות ושונות; הן מתייחסות בעיקר לזכותם של קבוצות, עמים ויחידים להגיב לאירועים או נסיבות שנכפות עליהם או נתקלים בהם.
מתעוררת שאלה: האם ניתן לקרוא את ההתנגדות במישור החברתי והפוליטי מנקודת מבט פסיכואנליטית? ואם כן, איזה ערך או מעמד נייחס לה?
בערב שיח, שיזמו מערכת ״פולמוס בישראל-ZADIG ״ וה-GIEP (החברה הישראלית לפסיכואנליזה באסכולה הלאקאניאנית החדשה) ב-2/2/19 תחת הכותרת "החיים לאחר חוק הלאום", הועלה מושג ההתנגדות לדיון על-ידי הדוברים בהתייחס לאופן שראוי באמצעותו לענות ולהגיב לאותו חוק שדוחף ומקדם מגמות של בדלנות והתקפה על הקשרים ואפשרויות החיבור בין הקהילות הערבית והיהודית בתוך החברה הישראלית. האתיקה של הפסיכואנליזה פועלת בכיוון של בידוד הייחודי של הסובייקט והקניית מעמד סגולי לאותו ייחוד. בהמשך לכך, בהקשר של חברה מגוונת ושלריבוי, הפסיכואנליזה אינה יכולה לתמוך במגמות הסגרגטיביות ולהיות בצידן, אלא בצד של הגנה על החיבורים בין השונים, תוך כיבוד הייחוד.
מכאן,ניתן לייחס להתנגדות במישור החברתי, מעמד של אקט, שיכול לפעול בנסיבות מסוימות בכיוון של האתיקה האנליטית ושל דאגתה לשמור על הייחוד הסובייקטיבי כנגד מגמות הבידול ומחיקת הייחוד. אולם, אין גורל זה הכרחי לאותו אקט או לפוזיציה של ההתנגדות. גורלו של אקט ההתנגדות ייקבע על פי הלוגיקה והעמדה האתית שתכוון אותו, בסופו של דבר. אין מן הנמנע אם כך, שגורלו של אקט זה אפילו יעמוד בסתירה, בנסיבות מסוימות, לאתיקה האנליטית.
עם דברים אלו, אנו פותחים את הגיליון הבא של ״פולמוס״ לתרומות ולחיבורים סביב הנושא"דרכי התנגדות".
دُروبُ مُقاوَمَة
يُشير مصطلح "المقاومة" في عُرف التحليل النفسي وبناءً على ما صاغه فرويد، إلى تلك القوة النفسية التي تعمل على منع ظهور المواد اللاوعية الى حيز الادراك ولأن
نتغدو وتصير واعية. من خلال تشخيص ومشاهدة تلك القوة لدى مُتَحلّليه استخلص فرويد وجودَ سيرورة الكبت. مع أخذ المقاومة وسيرورة الكبت بالحسبان، شقّ فرويد طريقَ اקلممارسة التحليلية ومنهجيّتَها الأخلاقية الخاصة في توجيه وادارة مسار العلاج.
لمصطلح"المقاومة" اجتماعيا وسياسيا دلالات وتعريفات اخرى ومختلفة، تتطرق بالأساس الى حق المجموعات والشعوب والافراد في الرد على أحداث أو ظروف تعترضهم أو تُفر ض عليهم.
يعترض طريقَنا سؤالٌ: هل بمقدورنا قراءة "المقاومة" في الحيّز الاجتماعي و السياسي، من وجهة نظر تحليلية؟ واذا افتر ضنا أن الأمر ممكنٌ، فما هي القيمة أو الموقع الذي من الممكن نسبهما اليها؟
في الأمسية الحوارية التي أقامها طاقم تحرير مجلة "بولموس في إسرائيل – ZADIG" والـ GIEP (المجموعة الإسرائيلية للتحليل النفسي في المدرسة اللاكانية الجديدة) في 2/2/19 بعنوان "الحياة ما بعد قانون القوميّة"، طرح على بساط البحث من قبل المتحدثين مصطلح المقاومة، وذلك في سياق الحديث عن الشكل الذي من المناسب معه او من خلاله الرد والاجابة على ذلك القانون، الذي يدفع ويعزّز توجهات الانعزال و مهاجمة الرو ابط وامكانيات التو اصل ما بين الجمهورين العربي واليهودي داخل المجتمع الاسر ائيلي. ان أخلاقية التحليل النفسي تعمل باتجاه استخلاص الخاص والمميّز لكل ذات وإسداء موقع نفيس لذلك الخاص. عطفا على ذلك، وفي سياق مجتمع تعدّدي ومتنوّع، لا يمكن للتحليل النفسي أن يُناصر ويدعم التوجهات الانعز الية فيه، بل على العكس من ذلك. من شأن التحليل في مجتمع كهذا الدفاع عن الر و ابط، واحترام الخاص و المختلف.
بناء عليه، بمقدور نا أن ننسب للمقاومة على الصعيد الاجتماعي، موقع فِعْلٍ، يكون منحاه أحيانا متناغما مع الأخلاقيّة التحليليّة وحر صها في المحافظة على الخاص اذاتي، وبالنتيجة مناهضٌ لنزعات الاقصاء وطَمْر التمايز والاختلاف. الا أن هذا الأمر لا يمكن أن يكون قدرا محتوما لفعل المقاومة أو لوضعية المقاومة في جميع الأحوال. ان مصير فعل المقاومة يتحدّد وفقا للمرجعيّة الأخلاقية التي توجّههُ، في نهاية الأمر. وعليه فليس من المستحيل أحيانا وفي حالات معينة، أن يتعار ض هذا الفعل مع الأخلاقيّة التحليليّة.
مع هذه الملاحظات، نفتتح العدد القادم من مجلة "بولموس" بعنوان"دروب مقاومة" لمسا هماتكم ومقالاتكم.
