ארגומנט
תפקידו של אליבי הוא לשמש תירוץ לפעולה כלשהי. במצבים מסוימים המשגות שונות על ההתרחשויות יכולות לפעול כתחבולה/אליבי לפעולות מתווספות, לרוב באופן מתגלגל שאינו פוסק. למשל רצח יורש העצר, הארכידוכס פרנץ פרדיננד ואשתו סופיה ב-1914, על ידי חברי התנועה המהפכנית הבוסנית-סרבית, אכן פעל כיריית פתיחה לשרשרת אירועים שהובילה לפרוץ מלחמת העולם הראשונה. האימפריה האוסטרו-הונגרית עשתה שימוש ברצח הזה, כאליבי להכריז מלחמה על סרביה ולהשתלט עליה, דבר שאותו תכננו האוסטרים כבר מזה זמן מה מתוך האינטרסים האימפריאליים שלהם. הכרזת המלחמה הזו הובילה בתוך זמן קצר להפעלת כמה בריתות צבאיות שעירבו בסופו של דבר את כל המעצמות האירופיות במרחץ הדמים הזה.
יש להניח שכולכם יכולים לחשוב על מאורעות אחרים באזורים ובמדינות שונות שלובשים אופי זהה. ישנם "סיפורים" המנסים להסביר, להצדיק את ההתרחשויות והמקבלים מעמד של מיתוס, כלומר של אמונה רווחת, של סיפור מקובל. לוי שטראוס כמו רולאן בארת מתייחסים למיתוס כאל צורה וכצורה מדוברת, כחלק מהדיבור האנושי העובר לעתים כמסורת מדור לדור. לוי שטראוס מוסיף כי ערכו האופרטיבי של המיתוס הוא היותו תבנית מסוימת הפועלת כעל זמנית וכי תחליפו בחברות המודרניות הוא הפוליטיקה[1].לאקאן טוען, מצדה של הפסיכואנליזה, שהלא מודע הוא הפוליטיקה[2].בארת מצדו, מדגיש את היבטו ההיסטורי של המיתוס, כדיבור שנבחר על ידי ההיסטוריה וכמה שנותר ממנה מחוץ לצורה, למשמעות, ומהווה מושג התכוונותי אחד הסופג את כל כולה ובונה עליו היסטוריה חדשה המושתלת במיתוס[3].המיתוסים פועלים בעצם בממד החברתי כרקע לסכסוכים בין קבוצות, מדינות ועוד, כמו גם בממד האישי, בתאוריות שכל סובייקט בונה על ההיסטוריה הייחודית שלו. הפסיכואנליזה אתרה זאת.
המושג או הסיפור שההיסטוריה בוחרת יכול כמובן להשתנות מקריאה לקריאה, יהיה זה בדיבור או ביחס לכל טקסט מדעי, היסטורי או עיתונאי. הבדלים אלה חושפים ומבליטים את הפער שקיים בין המובן הנבחר להעניק לאירוע את ה-"אמיתותו" המוחלטת לכאורה, לבין עצם האירוע בממשותו. פער זה הוא תרבית יוצאת מן הכלל ליצירת אליבי המסתיר את האידאולוגיה העומדת מאחוריו, המעבה את ההתענגות שבה ומניעה את הפעולה. רעיון צירוף מושג האליבי לזה של מיתוס, מבליט עוד יותר את הממד המוסתר ביודעין, שמנחה את ההתנהלות ואת השיח. האם יש הבדל בין אליבי לבין שקר? היצורים המדברים משקרים כל הזמן למעשה מפני שהדיבור משקר בכך שאין כלל אפשרות לומר את האמת כולה, תמיד יש ניגוד בין ההיסטוריה, הסיפור, מובנם לבין ממשות האירוע בכל תחום באשר הוא. השקר מנסה לסתור או להסיר אחריות על ביצוע מעשה או אמירה העשויים להיות לא מקובלים חברתית או אישית. באופן סכמתי ניתן לומר שהוא מייצג אמירת לא. האליבי ממלא גם תפקיד זה אך תחת הצורה של בנית סיפור הפועל ככיסוי, כהוכחה המקבלת מעמד של אמת חלופית.
الأسطورة كحجة غياب
الغرض من حجة الغياب هو الذريعة لتبرير عملٍ ما.تتحول المفاهيم المختلفة للأحداث أحيانًا إلى خدعة\حجة غياب لأعمال أخرى، باستمرارغالبًا ودون توقف. على سبيل المثال، كان مقتل ولي العهد فرانز فرديناند وزوجتهصوفيا في عام 1914 على يد أعضاء الحركة الثورية البوسنية الصربية بمثابة نقطة انطلاق لسلسلة أحداث أدت إلى اندلاع الحرب العالمية الأولى. استخدمت الإمبراطوريةالنمساوية المجرية جريمة القتل هذه كذريعة لإعلان الحرب على صربيا والسيطرة عليها،وهو أمر كان قد خطط له النمساويون لفترة لتوسيع مصالحهم الإمبراطورية. حفز إعلان الحرب هذا بناء العديد من التحالفات العسكرية، في وقت قصير، ورطت بها جميع القوى الأوروبية في النهاية.
يمكننا الافتراض أن جميعكم قادرين على التفكير بأحداث أخرى شبيهة في مناطق وبلدان مختلفة. هناك "قصص" تحاول شرح الأحداث وتبريرها تحظى بمكانة أسطورة، أي اعتقاد سائد، سردية مقبولة. يشير كل من ليفي شتراوس ورولان بارت إلى الأسطورة كشكل وشكل منطوق\محكي، كجزء من الكلام الذي يتناقله الناس أحيانًا كتقليد من جيل إلى جيل. يضيف ليفي شتراوس أن قيمة الأسطورة العملية هي أنها قالب معين يعتَبَر لا-زمنيًا تستَبدله المجتمعات الحديثة بالسياسة. يدعي لاكان، من منظور التحليل النفسي، أن اللاوعي هو السياسة. من جانبه، يشدد بارت على الجانب التاريخي للأسطورة، ككلام اختاره التاريخ وما تبقى منه خارج الشكل والمعنى، وهو مفهوم يدل على النوايا الباطنة يستوعبه بأكمله ويبني عليه تاريخًا جديدًا مغروسًا في الأسطورة. تعمل الأساطير اذاً في البعد الاجتماعي كخلفية للصراعات القائمة بين المجموعات والبلدان وغيرها، وكذلك في البعد الشخصي،في النظريات التي تبني فيها كل ذات تاريخها الفريد. وهو ما عثر عليه التحليل النفسي.
قد يتغير المفهوم أو القصة التي يختارها التاريخ بالطبع بين القراءات المختلفة، سواء كان ذلك بالكلام أو فيما يتعلق بأي نص علمي, تاريخي أو صحفي. تكشف هذه الاختلافات وتبرز الفجوة بين المعنى المختار لمنح الحدث"حقيقته" المطلقة الظاهرة وبين الحدث في واقعيته. هذه الفجوة هي نسيج استثنائي لخلق حجة غياب تخفي الأيديولوجية وراءها، ما يكثف التلذذ المتعلق بها ويحفز الفعل. تسلط فكرة الدمج بين مفهوم حجة الغياب ومفهوم الأسطورة الضوء أكثر على البعد المخفي عن قصد، والذي يوجه السلوك والخطاب. هل هناك فرق بين حجة الغياب وبين الكذب؟ تكذب المخلوقات الناطقة طوال الوقت في الواقع لأن الكلام، بجوهره، كاذب لكونه من غير الممكن قول الحقيقة كاملة قط، فطالما هنالك تناقض بين التاريخ والقصة وفهمهما وبين واقع الحدث في أي مجال كان. تحاول الكذبة إنكار أو إزالة المسؤولية عن فعل أو قول قد لا يكون مقبولًا اجتماعيًا أو شخصيًا. يمكننا القول، ببساطة، أنه يعكس مقولة "لا". تؤدي حجة الغياب هذا الدور أيضًا، لكن على شكل بناء قصة تعمل كتغطية، كدليل يتخذ مكانة الحقيقة البديلة.
[1] לוי שטראוס ק., אנתרופולוגיה מבנית, עמ' 209 גרסה אנגלית.
[2] לאקאן ז'., הלוגיקה של הפנטסמה , שיעור מה-10 במאי 1967.
[3] בארת ר. מיתולוגיות, פרק "המיתוס היום", עמ' 246.
