תגובה לגיליון 8 - השיח האפור
קודם כל ברצוני לברך על השימוש בביטוי ״השיח האפור״ של גי בריול בפולמוס בישראל. זהו מונח שיכול לאפשר להיכנס לשיח הציבורי ״בין השורות״, וכך לחקור את השינויים באי נחת בתרבות בישראל בימינו.
יחד עם זאת, ברצוני גם לציין דבר שלפי דעתי נשאר ״אפור״, והוא העניין של מקומה של הכוונה, או יותר נכון,של הסיבה התכליתית. בטוח פעם אחת, אבל יכול להיות יותר, מצאתי במאמרים ניסוח כמו ״השיח האפור מנסה״. כאילו יש לו כוונה, או סיבה תכליתית (לאקאן ממקם אותה במקום של הדת, ומסיבה טובה).
האם יש תכלית בשיחה ישראלי העכשווי האפור בתקופה שלנו?
כן, זה קיים במסגרת של ״הלא מודע הוא הפוליטיקה״. אם ניקח בחשבון שהפוליטיקה בנויה עם הפנטזיות של כל אחד ואחד, ואם הפנטזיה היא המכונה שבה הסובייקט ממקם את עצמו כבמאי המרכזי של ההתענגות שלו, אז כן.
אבל זהו כמובן הצד הקל,ה״קל וחומר״ של הפוליטיקה.
יש גם את הצד של הגוף,כולל הגוף החברתי, במובן של לאקאן אבל גם של שפינוזה.
שפינוזה, דרך אגב, היה המבקר העיקרי של הסיבה התכליתית בחברה, ובדת במיוחד. הוא קרה לזה אמונה תפלה.
נשאיר את זה בינתיים.
בזמנים שהייתי סטודנט לרפואה,אני זוכר שבאופן מיידי צרם לי השימוש התכליתי בלשון הרפואית. ״הלב פועם יותר מהר כדי למנוע ירידה בלחץ דם״. באמת?
לא, הלב לא יודע. אין ידע בלב, אין סובייקט שם, לא יותר מאשר סובייקט בהנחת הידע בקליניקה האנאליטית. זורק הנחה. אין ידע בממשי.
זה מוביל להיפוכונדריה,וגם לפרנויה מסוימת. הפרנויה היא טובה, אבל לא צריך להגזים.
כמו שהסופר הברזילאי פרננדו פסואה (Pessoa) ,סופר של זהויות מרובות, כותב ב״ספר האי-נחת״: ״אם הלב היה חושב, הוא היה מפסיק לפעום.״ (“Si el corazón pensara, dejaría de latir”).
כאן נמצאת לדעתי הפוליטיקה ה-hardware של הפסיכואנליזה, באופן שהגוף מדבר ללא כוונות. מדבר וכל ייחוס נוסף הופך אותו ל-״גוף שלי, שלך״. יש כאן דיון שנפתח, דיון במרחק של אחד-אחד עם השיח הפוליטי המקובל.
أود أولا أن أهنئ"بولموس" على استخدامها مصطلح جي بريول "الخطاب الضبابي".يسمح لنا هذا المصطلح بقراءة ما وراء السطور في الخطاب العام وبالتالي بحث التغيرات في اللاسكينة الحضارية في اسرائيل اليوم.
أود في الوقت نفسه أن أتحدث عن أمر آخر أعتقد أنه لا يزال "ضبابيا" وهو نية، أو بالأحرى هدف الخطاب الضبابي. قرأت في أكثر من مقال عبارات مثل "يحاول الخطاب الضبابي أن…"كما لو كان للخطاب الضبابي نية أو غاية (يضعها لاكان في مرتبة الدين وذلك لسبب وجيه).
هل هنالك غاية ما للخطاب الاسرائيلي الضبابي المعاصر؟
نعم، وهي حاضرة في إطار"اللاوعي هو سياسة". إذا أخذنا بعين الاعتبار أن السياسة مبنية علىتخيلات كلٍ منا، وإذا كانت التخيلات هي الماكنة التي من خلالها تُموقِع الذات نفسها كمُخرج مركزي لتلذذها، فالجواب هو نعم.
لكن هذا هو الجانب السهل بالطبع، أي"بديهية" السياسة.
وهنالك أيضا جانب الجسد، بما في ذلكالجسد الاجتماعي، وفقا لمفهوم لاكان وأيضا شبينوزا.
كان شبينوزا بالمناسبة الناقدالرئيسي لمفهوم الغاية في المجتمع، خاصة في الدين. وقد دعا ذلك خرافة.
لكن لندع هذا جانبا الآن
حتى عندما كنت طالبا للطب أذكر أنني انزعجت من استخدام اللغة الطبية لمفهوم الغاية: "يسرع القلب من نبضه حتى يمنع حصول انخفاض في ضغط الدم." أحقا؟
كلا، القلب لا يعرف. ما من معرفةلدى القلب، فما من ذات هناك، وليس أكثر من ذات مفترض أنها عارفة في العيادةالتحليلية. هذا مجرد افتراض. فما من معرفة في الواقعي.
يؤدي ذلك إلى توهم مرضي وإلى نوع من الارتياب. الارتياب هو أمر جيد غالبا لكن لا داعي للمبالغة في ذلك.
كما كتب الأديب البرتغالي فرناندوبيسوا، أديب الهويات المتعددة في "كتاب اللاسكينة" (Livro do Desassossego): "لو كان القلب قادراعلى التفكير، لكان قد توقّف عن الخفقان" ("Si el corazón pensara, dejaría de latir").
هنا تكمن باعتقادي السياسة، ومُعدّات التحليل النفسي، في الشكل الذي يتحدث معه الجسد من غير قصد. يتحدث، وكل نسبةاضافية تجعله "جسدي، جسدك". يفتح هذا نقاشا لكل واحد وواحدة مع الخطاب السياسي العام.
