في الظروف الحالية، وعلى ضوء الفارق الكبيرفي موازين القوى بين العرب واليهود، لا يتسنى انتهاج نهج ثنائية اللغة، برأيي. على الرغم من ذلك هنالك اهمية بمكان اعتماد هذا النهج، وتنفيذه ولو من الناحية التقنيةالاعلانية. ذلك لأن اللغة تتعدى كونها آلية
تواصل بين أبناء البشر، لتكون احدى السمات لتكوين الهوية، ان لم تكن أهمها. ومن هنا تواجد اللغة العربية في الحيز العام، يعتبر اعتراف بوجود الناطقين بها. والاعتراف بالآخر بحسب الفيلسوف الاجتماعي الألماني اكسيل هونيت، هي قضية مفصلية من الناحية الاخلاقية، ذلك ان هذا الاعتراف يُمَكّن المعترف بهم تطوير ذات جمعية إيجابية ونوع من الاستقلالية، مما يمكن ان يقلص الصراعات، بل يمكن ان يساهم في حل النزاعات.
لا يمكن اعتماد نهج ثنائي اللغة بشكل حقيقي وذلك بسبب العلاقات غير المتكافئة بين الشعبين، والتي تظهر جلياً من خلال التعامل مع اللغة. حيث اننا نحن العرب نسيطر بالكامل على اللغتين العربية والعبرية، والغالبية الساحقة من اليهود لا يجيدون الا عبريتهم. الأمر الذي يهمش اللغة العربية لتكون غير ضرورية باللقاء بين الشعبين. وللتأكيد على موازين القوى غيرالمتكافئة، اعطى مثال فوري وعيني من خلال كتابتي لهذه السطور، فأنا اكتب هذه المادة باللغتين مما يتطلب مني جهد مضاعف، بينما اليهود يكتبون بلغتهم الأم وتقع مهمة الترجمة علينا نحن. ولتكملة الصورة أقول ان الوضع يصبح أكثر مساواة وندية، عندما لا يستطيع العربي تكلم العبرية، مثلاً في لقاء يهودي مع الفلسطينيين من السلطة الفلسطينية.
في هذا السياق المثال الذي اتت عليه خلود في مادتها، عن المرأة اليهودية – المصرية رائع. صادفت مراراً هكذا امثله من خلال انشغالي في اللقاء العربي-اليهودي، ورأيت الانسجام التام بين العرب واليهود الذين أتوامن الدول العربية. وذلك لأننا من رحم نفس الحضارة، ولدينا لغة الأم نفسها. ظروف الصراع اوجدت الفرقة بيننا، بل الهوة بيننا حيث ان تطورات جيوسياسية- لا مجال الخوض بها هنا- أودت باليهود من أصول عربية الى اقصى اليمين من الناحية السياسية، رغم التوافق والتقارب بيننا من الناحية الاجتماعية. كان يمكن ان نلمس ذلك جلياً في اللقاءات التي جرت بين طلاب يهود من الضواحي وطلاب عرب، حيث وصل صراخهم الى السماء في النقاشات بينهم، لكن انسجموا تماماً في العلاقات الاجتماعية وبالأخص في الاحتفالات آخر اليوم، حيث كان من المستحيل التفريق بين عربي ويهودي.
من خلال عملي في اللقاءات العربية- اليهودية على مدى 20 عاماً توصلت الى النتيجة، ان الصراع بإساسه على الارض، لكن على مر السنين، دخل عليه وأضاف الى تعقيده، صراع آخر على الخطاب، على الاخلاقيات والضمائر. ونتيجة الصراع الأخير أدت الى منظومة العلاقات التي نعهدها، وجلها استعلاء الجانب اليهودي، الذي يعتبر نفسه اخلاقياً بامتياز ويعتبر العرب، وتحديداً الفلسطينيين عديمي الاخلاق. الأمر الذي يفسر بل يعطي الشرعية لتحكم الجانب اليهودي بالفلسطيني، وذلك من أجل الحفاظ على الكيان اليهودي واستمراريته، بحسب الخطاب اليهودي المعتمد. فبحسب هذا الخطاب لو تمكن الجانب الفلسطيني، لقضى على اليهود بالكامل، وقذف بهم الى البحر بحسب المقولة المتناقلة.
هنا يجب التأكيد، على أن هذا الخطاب هو خطاب يهودي-اشكنازي غربي، وهو جاء من رحم الخطاب الغربي اتجاه المشرق. وهو بكونه كذلك يشمل اليهود الشرقيين، ويضعهم في خانة العرب. لذلك هؤلاء اليهود الذين جاؤوا من الدول العربية نتاج هذا الخطاب، الذي أدى بهم الى كراهيتنا والذي بإساسه هو كراهية أنفسهم. هم بالأساس لا يمكن ان يكونوا جزءاً من خطاب عنصري اتجاهنا، لأنهم عرب مثلنا ولا يمكن للإنسان ان يكون عنصري اتجاه أبناء عرقه. من هذا المنطلق أنا أعول على اليهود- العرب، واعتقد انه هنالك بارقة أمل، وان هذا الصراع المستعصي يمكن التوصل لحله من خلالهم، وعندما يصلون الى الشراكة الحقيقية في الحكم. ذلك طبعاً بعد ان يتخلصوا من عقدة النقص، عقدة الاشكنازي و"الهشتنكزوت"، بعد ان يعودون الى رشدهم والى هويتهم السوية.
דו-לשוניות אמתית במצב הקיים, ולאור יחסי הכוחות בין שני העמים לא אפשרית. אבל ההצהרה על דו-לשוניות והעמידה על ביצועה, ולו באופן טכני היא בעלת חשיבות גדולה. כי השפה מעבר להיותה כלי קומוניקציה, היא מסמלת זהות. אולי היא מהסמלים החשובים ביותר שמייצרים ומבנים זהות. בהיותה כזאת, הנכחת השפה הערבית יש בה מימד של הכרה באלה שדוברים אותה. והכרה באחר, כפי שטוען הפילוסוף הגרמני אקסיל הונת, הוא דבר ערכי מוסרי שמאפשר ליחיד ולקבוצה לפתח זהות וערך עצמי חיובי ומידה של אוטונומיה, מה שיכול להוביל לצמצום קונפליקטים ואף לפתרונם.
דו-לשוניות אמתית לא אפשרית, בגלל יחסי הכוח האסימטריים, שמתבטאים דרך השפה. כאשר אנו הערבים שולטים בשתי השפות, והיהודים לרוב אינם דוברים את שפתנו. מצב זה מוביל לאי נחיצותה של השפה הערבית במפגש בין שני הצדדים. לא רק זאת, כאשר יש החלטה עקרונית על הנכחת השפה הערבית, העול כולו נופל על הצד הערבי בגלל ידיעתו את שתי השפות. כך למשל אני כותב את הטקסט הזה בשתי השפות , היהודי כותב בשפתו והנטל של התרגום נוטל גם עלינו הערבים. בהפוך על הפוך, כאשר יש מפגש עם פלסטינים מהרשות הפלסטינית שלא דוברים את השפה העברית, המפגש הופך להיות יותר שוויוני.
הדוגמה שהובאה בטקסט של ח'ולוד על האישה המצרייה מאלפת. נתקלתי במקרים כאלה פעמים רבות בעיסוקי במפגש היהודי- ערבי. היות וכפי שכבר הזכרתי, השפה מסמלת זהות, היא גם כלי שדרכו אפשר להבין את המפגש בין הזהויות. במקרה זה היהודים הערבים, יש להם שפה משותפת איתנו תרתי משמע. הם בני אותה הוויה, לשנינו יש אותם קודים תרבותיים. הם אולם רחוקים מאיתנו בהתנהלות הפוליטית- רובם ימין בגלל נסיבות סוציו פוליטיות שתקצר כאן היריעה לכניסה אליהם- אבל מאד קרובים אלינו מבחינה חברתית. לא אשכח את המפגשים הטעונים בין בתי ספר היהודים מהפריפריה לבתי ספר ערביים, אבל למרות זאת בהפסקות ובמסיבות בערבים היה שילוב מושלם, ולא היה אפשר להבחן בין תלמידים ערבים ליהודים.
עיסוק של עשרים שנים במפגש היהודי ערבי, הוביל אותי למסקנה שהסכסוך אמנם על קרקע, אבל נוסף לו נדבך נוסף, מאבק על נרטיבים ועל ערכים ומוסר. התוצאה של המאבק הזה היא התנשאות ועליונות של הצד היהודי, שמנכס לעצמו את המוסר ומתייחס לערבים בכלל ולפלסטינים בפרט, כחסרי ערכים וכבעלי מוסריות ירודה. מה שמצדיק את השליטה של הצד היהודי על הערבי, שמוסבר בצורך בשמירה על הקיום והישרדות. כי אם הצד הערבי "הברברי" יתחזק, גורלם של היהודים יהיה בים. הנרטיב הזה תלוש מהמציאות, ולא מתעדכן לפי ההתנהגות של שני הצדדים, זה נרטיב אימננטי של צד חזק שמצדיק את כוחנותו.
הנרטיב הזה בעיקרו נרטיב מערבי אשכנזי, והוא אף ניזון מהנרטיב המערבי הכללי כלפי המזרח. במובן הזה זה נרטיב קולוניאליסטי- גזעני. היהודים-המזרחים הם בעצם מושא לנרטיב הזה ולא שותפים בבנייתו. הם במובן מסוים הקורבנות שלו. הם לא יכולים להיות שותפים בנרטיב האמור, כי המזרחיים לא יכולים להיות גזעניים כלפינו בהיותם ערבים, ואדם לא יכול להיות גזען כלפי הגזע שלו. הם תומרנו על ידי האליטה האשכנזית, מה שהוביל אותם למקום שלשנאה כלפינו, שהיא בעצם שנאה עצמית. מכאן אני צופה שכאשר המזרחיים יתחזקו ויהיו שותפים באליטה השלטת, לאחר חזרתם לזהותם האמתית והשלמה איתה, אני צופה תזוזה משמעותית בקיפאון הקיים היום, ופתח לפתרון אמיתי שיכול להיות דרכם. בגלל התרבות המשותפת והשפה המשותפת.
תגובות חברי מערכת ״פולמוס״
קלאודיה
שלום לכם,
קראתי את הטקסט, בהחלט מתאים לגיליון. הטיעון שלו על שנאת היהודים המזרחיים כלפי מקור תרבותם הוא מעניין.
קלאודיה
לירון
שלום,
אהבתי מאוד את הטיעון הפותח שחרף הבלתי אפשריות של דו לשוניות אמיתית, יש לה חשיבות גדולה כהצהרה שמעידה על זהות והכרה באחר. בעיני, זאת אמירה שמאוד מתכתבת עם הפעולה של פולמוס.
עם זאת, בניגוד למה שהוא כתב, אני חושבת שאדם יכול בהחלט להיות גזען כלפי הגזע שלו. שנאה עצמית יכולה להיות תהום ללא תחתית. כפי שהומוסקסואל יכול להיות הומופוב או אישה מיזוגנית. זאת בהחלט הזדהות עם הנרטיב של הצד החזק מתובלת בהתענגות מהכאה.
מכאן בטקסט המהלך שלו הותיר אותי קצת המומה, מכיוון שהוא מדבר על אוטופיה שממש מנותקת מהמציאות שכבר מתרחשת ולכן בעיני בעצם מחזקת אותה: "...אני צופה שכאשר המזרחיים יתחזקו ויהיו שותפים באליטה השלטת, לאחר חזרתם לזהותם האמיתית והשלמה איתה, אני צופה תזוזה משמעותית בקיפאון הקיים היום, ופתח לפתרון אמיתי שיכול להיות דרכם. בגלל התרבות המשותפת והשפה המשותפת".
"המזרחיים" מזמן חזקים ושותפים באליטה השלטת. מדבריו נשמע כאילו הם עדיין לא, שזו הטענה המרכזית שמכשירה כל התנהגות כוחנית ואכזרית של הממשל. זה לא גרם להם לחזור לאיזו שהיא זהות והשלמה איתה, אלא למסע נקמה ברוטלי וחסר גבולות, אובדן של כל הערכים מלבד הערך של כוח. זאת ממשלה לכאורה הכי ימנית שיש אבל הכי סוציאליסטית שיש- כלפי אוכלוסיות עם כח אלקטורלי, שרי הממשלה מצביעים בעד חוקים שרומסים חלקים נרחבים מהזהות שלהם עצמם. כלומר, הלוואי שהוא היה צודק, כן? אבל לטעון ש"כשהם יהיו באליטה השלטת", זה כמעט להלבין את ההתנהגות הנוכחית שלהם.
אלה מחשבותיי.
לירון
ח'ולוד
ערב טוב,
אני לא חושבת שהמזרחיים הם האליטה השולטת. יש אדם אחד.. ששולט בהכל ובוחר מי מהמזרחיים לשים בתפקידי כוח ושליטה, שבעיקר משרתים אותו ואת והצרכים שלו. זו מראית עין עלובה ושקרית.
אני חושבת שרבאח התכוון למצב בו המזרחיים יחיו בשלום עם זהותם ושורשיהם הערביים, ולא יפעלו מתוך רגשי נחיתות, יכול להביא את המקום הזה להיות למעט יותר שפוי.
בברכה,
ח'ולוד
עמרי
כל הדיון על 'מזרחיים', הוא מורכב מאוד. מעבר לזה שצריך בכלל להגדיר מה זה... וכבר כאן יש קשיים גדולים מאוד... מאחר וזה מושג ישראלי, שלא כל כך מתייחס למוצא והרבה יותר משמש לצרכי מעמדות ומשחקים פוליטיים... זה מאוד מוזר להגיד 'שהמזרחים יחזרו לזהותם האמיתית והשלמה.." בהתחשב בזה שאין טיפה של קשר, אם לא לדבר על תהום של ממש, בין הפרסים והמצרים, הטריפוליטאים והסורים, שלא לדבר על יוונים שנזרקו שם למיקס... רק בישראל אפשר לקרוא לכל אלו - לכאורה - מזרחיים, ולחשוב שזה מגלם איזו זהות אחידה. ומצד שני, האם 'הם' סורים? או טריפוליטאים? או הודים? האם זה מה ש'הם'?
גם להתייחס אל שורשיהם הערביים - שאגב, עם זה אני דווקא הרבה יותר מסכים מהקיטוב הקטגורלי 'מזרחים'/'אשכנזים', כי אכן היה מן דבר כזה 'יהודי ערבי', הייתה עברית-ערבית עם תמורות רבות בשפה, בתרבות, בלשוניות וכו', זה להתעלם קצת מזה שתלוי מאוד איפה ומה הלך 'שם' וכיצד זה נרשם.... למשל, היו פרעות ביהודים במדינות ערב והן היו אכזריות (גם אם לא פחות מזה כלפי נוצרים, או בין קבוצות פנימיות באוכלוסיה, וכדו'). כמו כן, רבים פועלים לא מתוך נחיתות כלפי 'ערבים', אלא עם ממש זכר ושנאה על רקע אירועים שנחוו עוד 'שם', דורות אחורה... על ידי 'הם'....
אני לא מוצא פתרונות בדבקות בזהות כדגל. לא בזהות הזו, ולא בזהות ההיא, גם אם משהו מהזהות נוכח אישית, כאן בדיון מתייחסים אל זה כאל דבק, זה מדביק ומדבק. אני חושב שהזהות היא לא העיקר, וככל שהמוקד הוא מאבק של זהויות, עם לוגיקה של הדגשת הזהות (פעמים רבות כעליונה), בני אדם יותר מתגדשים לקבוצתיות לעומתית. המונח 'הם' כאן, מקבל עודפות על פני הסובייקט. וכמובן זה משתקף בטקסט עליו אנו דנים. אבל כאן אני חושב שנכנס משהו אחר - אפשר להגיב על זה בטקסט תגובה, מי שרוצה.
אני חושב שהדברים הללו חשובים, והייתי שמח לקרוא יותר מהם, התכתבויות כאלו, טקסטים המתייחסים למה שנכתב, בפולמוס בישראל. אז טוב שיש דיון, אבל אולי יצא מזה גם תוצרים? :) הצעה.
- עמרי
גבי
אני מוכרח לאמר שהדיון שמתפתח סביב הטענה של חלאבי על המזרחיים הוא מפתיע, גם הטענה עצמה מפתיעה, כמו שכתבה לירון, וגם הדיון בינינו כאן מפתיע אותי, אנחנו ממעטים לדון לגופן של טענות המועלות במאמרים, יותר עוסקים לרב בשאלות לגביי התאמת המאמרים לפרסום. יש בזה גם משהו קצת מפתיע, אם להתבטא בפשטות, שהכותב, מתוך הזרות שלו, אומר משהו לא צפוי על עניין כה מדובר של לאמר קלישאי בין היהודים כמו "השד העדתי". אני חושב שמה שמעניין באמירה שלו, שבאופן אישי קשה לי מאוד להאמין בה, אף שהייתי ממש רוצה בכך, היא שהיא נאמרת מעבר להזדהויות, אלא דרך המרכיב של הדו-לשוניות
تعقيبات اعضاء طاقم "جدل"
كلاوديا
سلام،
قرأت النص، وهو يناسب الموضوع بالتأكيد. اعتقد ان حجته حول كراهية اليهود الشرقيين لمصدر ثقافتهم مثيرة للاهتمام.
كلاوديا
לירון
سلام،
لقد أعجبتني حقًا الحجة الافتتاحية التي مفادها أنه على الرغم من استحالة ثنائية اللغة الحقيقية، إلا أنها تتمتع بأهمية كبيرة باعتبارها بيانًا يشير إلى الهوية والاعتراف بالآخر. بالنسبة لي، هذا التصريح يتوافق إلى حد كبير مع فعل "جدل".
ومع ذلك، وعلى عكس ما كتبه، أعتقد أن الشخص يمكن بالتأكيد أن يكون عنصريًا تجاه عرقه. يمكن أن تكون كراهية الذات بمثابة حفرة بلا قاع. كما يمكن للمثلي أن يكون كارهًا للمثليين، أو يمكن للمرأة أن تكون كارهة للنساء. وهذا هو بالتأكيد التماهي مع رواية الجانب القوي، المتبلة بالتلذذ بالضرب.
من هنا فصاعدًا في النص، أذهلني كلامه قليلًا، لأنه يتحدث عن اوتوبيا منفصلة تمامًا عن الواقع القائم، وبالتالي، في رأيي، تُعززه: "... أتوقع أنه عندما يصبح اليهود الشرقيين أقوى ويصبحون شركاء في النخبة الحاكمة، بعد عودتهم إلى هويتهم الحقيقية والتصالح معها، أتوقع تحولًا كبيرًا في الركود القائم اليوم، وفرصةً لحل حقيقي قد يكون طريقهم، بفضل الثقافة المشتركة واللغة المشتركة."
لقد كان "المزراحيون" منذ فترة طويلة أقوياء وشركاء في النخبة الحاكمة. وتجعل كلماته الأمر يبدو كما لو أنهم لم يفعلوا ذلك بعد، وهي الحجة المركزية التي تبرر أي سلوك قاسٍ وقوي من جانب السلطة. ولم يدفعهم هذا إلى العودة إلى نوع من الهوية والقبول، بل إلى الانخراط في رحلة انتقام وحشية لا حدود لها، وخسارة كل القيم إلا قيمة القوة. هذه حكومة تبدو ظاهريًا الأكثر يمينية، ولكنها الأكثر اشتراكية ــ فتجاه الشعوب التي تتمتع بالسلطة الانتخابية، يصوت وزراء الحكومة لصالح قوانين تدوس على أجزاء كبيرة من هويتهم. أعني، أتمنى أن يكون على حق، أليس كذلك؟ ولكن الادعاء بأنهم "عندما يكونون في النخبة الحاكمة" يكاد يكون بمثابة تبرير لسلوكهم الحالي.
هذه هي أفكاري
ليرون
خلود
مساء الخير،
لا أعتقد أن الشرقيين هم النخبة الحاكمة. هناك شخص واحد... يتحكم في كل شيء ويختار من بين ألشرقيين ليضعهم في مواقع السلطة والسيطرة، والذين يخدمونه بشكل أساسي ويخدمون احتياجاته. هذا تظاهر رديء وكاذب.
أعتقد أن رباح كان يقصد وضعًا يعيش فيه الشرقيون بسلام مع هويتهم وجذورهم العربية، ولا يتصرفون بدافع من مشاعر الدونية، أمر قد يجعل هذا المكان أقل جنوناً.
تحياتي،
خلود
عمري
إن المناقشة بأكملها حول "الشرقيين" معقدة للغاية. بصرف النظر عن حقيقة أنه من الضروري تحديد ما هو... وهنا توجد بالفعل صعوبات كبيرة جدًا... لأنه مصطلح إسرائيلي، لا يشير إلى الأصل كثيرًا ويُستخدم أكثر للاحتياجات الطبقية والألعاب السياسية... من الغريب جدًا أن نقول "إن الشرقيين سيعودون إلى هويتهم الحقيقية وتقبلها" نظرًا لعدم وجود أدنى صلة، إن لم نتحدث عن هاوية حقيقية، بين الفرس والمصريين، والطرابلسيين والسوريين، ناهيك عن اليونانيين الذين ألقوا في الخليط... فقط في إسرائيل يمكن للمرء أن يطلق على كل هؤلاء - المفترض أنهم شرقيون- والاعتقاد بأن هذا يجسد هوية موحدة. ومن ناحية أخرى، هل هم سوريون؟ أم طرابلسيون؟ أو الهنديون؟ هل هذا ما "هم" عليه؟
إن الإشارة إلى جذورهم العربية - والتي، بالمناسبة، أتفق معها في الواقع أكثر بكثير من الاستقطاب التصنيفي لـ "المزراحيم- الشرقيين " / "الأشكناز"، لأنه كان هناك بالفعل شيء مثل "اليهودي العربي"، وكان هناك عبري عربي مع العديد من الاختلافات في اللغة والثقافة واللغويات، وما إلى ذلك، هو تجاهل قليلاً لحقيقة أن الأمر يعتمد كثيرًا على أين وماذا حدث "هناك" وكيف تم تسجيله.... على سبيل المثال، كانت هناك أعمال شغب ضد اليهود في الدول العربية وكانت قاسية (حتى لو لم تكن أقل قسوة تجاه المسيحيين، أو بين المجموعات الداخلية في السكان، وما إلى ذلك).
بالتالي، فإن كثيرين يتصرفون ليس انطلاقا من الشعور بالنقص تجاه "العرب"، بل من منطلق الاستياء والكراهية الحقيقيين على خلفية الأحداث التي عاشوها "هناك"، قبل أجيال... من قبل "هم"...
لا أجد حلاً في التمسك بالهوية كعَلَم. لا في هذه الهوية، ولا في تلك الهوية، حتى لو كان شيء من الهوية حاضراً بشكل شخصي، هنا في المناقشة يتم التعامل معه على أنه غراء، لزج ومعدي. أعتقد أن الهوية ليست الشيء الرئيسي، وكلما زاد التركيز على صراع الهويات، مع منطق التأكيد على الهوية (في كثير من الأحيان باعتبارها الأسمى)، كلما انجذب الناس إلى الجماعية المعادية.
إن مصطلح "هم" هنا يتلقى مكانة اضافية على حساب الذات. وبطبيعة الحال، ينعكس هذا في النص الذي نناقشه. لكن هنا أعتقد أن هناك شيئًا آخر يلعب دورًا - يمكن التعليق على هذا في نص الرد، لمن يريد ذلك.
أعتقد أن هذه الأمور مهمة، وسأكون سعيدًا بقراءة المزيد منها، مثل المراسلات والنصوص التي تتعلق بما كتب في "جدل في إسرائيل". فمن الجيد أن يكون هناك نقاش، ولكن ربما سيؤدي أيضًا إلى نتائج؟ :) اقتراح
-عمري
جابي
لا بد لي من القول إن النقاش الذي يدور حول ادعاء حلبي بشأن الشرقيين أمر مفاجئ. إن الإدعاء في حد ذاته مفاجئ أيضًا، كما كتبت ليرون، والمناقشة بيننا تفاجئني أيضًا. نحن نادرا ما نناقش جوهر الادعاءات الواردة في المقالات، ونحن أكثر اهتماما بالأسئلة حول مدى ملاءمة المقالات للنشر. وهناك شيء آخر مثير للدهشة بعض الشيء، بكل بساطة، وهو أن الكاتب، بسبب غربته، يقول شيئاً غير متوقع عن قضية مبتذلة بين اليهود مثل "الشيطان العرقي". أعتقد أن الشيء المثير للاهتمام في تصريحه، والذي أجد شخصيا أنه من الصعب للغاية تصديقه، على الرغم من أنني أود ذلك حقا، هو أنه قيل خارج نطاق التماهيات، ولكن من خلال مركب الثنائية اللغوية.
